Η Περιβαλλοντική Εκπαίδευση (Π.Ε.) λειτουργεί θεσμοθετημένα από το 1990 στα ελληνικά σχολεία και εφαρμόζεται σε εθελοντική βάση. Οι εκπαιδευτικοί αφιερώνουν ορισμένες διδακτικές ώρες –εντός ή εκτός ωρολογίου προγράμματος- για την εκπαίδευση μιας ομάδας μαθητών σε περιβαλλοντικά θέματα. Οι ίδιοι επιλέγουν πώς θα εργαστεί η περιβαλλοντική ομάδα και αν θα πραγματοποιήσουν κάποια εκπαιδευτική εκδρομή ή επίσκεψη, ενώ στο τέλος της σχολικής χρονιάς υποβάλλουν έκθεση, όπου αναφέρονται τα αποτελέσματα της εργασίας της περιβαλλοντικής ομάδας.
Για την υποστήριξη της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης στα σχολεία καθιερώθηκε από το 1991 ο θεσμός του υπεύθυνου Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης σε κάθε νομό και βαθμίδα εκπαίδευσης, ενώ το 1993 ιδρύθηκε το πρώτο Κέντρο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης στην Κλειτορία Αχαΐας. Σήμερα λειτουργούν 41 Κέντρα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης (ΚΠΕ) σε όλη τη χώρα και η αποστολή τους έχει τρία κύρια μέρη:
-την υποδοχή και εκπαίδευση των μαθητικών περιβαλλοντικών ομάδων
-την επιμόρφωση των εκπαιδευτικών με σεμινάρια και ειδικές δράσεις
-τις δράσεις ευαισθητοποίησης της τοπικής κοινωνίας
Ως αποτέλεσμα αυτών των στοχευμένων πολιτικών, στην εικοσαετία 1990-2010 τα προγράμματα περιβαλλοντικής εκπαίδευσης των σχολείων πενταπλασιάστηκαν
Σήμερα, μέσα στο γενικότερο δυσμενές πολιτικό και οικονομικό πλαίσιο, η Περιβαλλοντική Εκπαίδευση υφίσταται επίθεση, συρρίκνωση και απειλείται με αφανισμό.
Αποδομείται η οργανωτική της δομή με τη συρρίκνωση των Κέντρων Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης [σχήμα 1] και την κατάργηση των υπευθύνων Π.Ε. μέσω της συγχώνευσής τους με υπευθύνους άλλων σχολικών δραστηριοτήτων.
Σήμερα υπολογίζεται ότι έχουν μειωθεί στο μισό οι αποσπάσεις εκπαιδευτικών που αφορούν την Περιβαλλοντική Εκπαίδευση σε σχέση με το 2009. Επιπλέον η Π.Ε. υποσκάπτεται με την καθυστέρηση των αποφάσεων τοποθέτησης για τα στελέχη της (2010, 2011), το πάγωμα της χρηματοδότησής της που γίνεται μέσω του ΕΣΠΑ (2010, 2012) και την κατάργηση οποιασδήποτε αμοιβής για επιμορφωτικές δράσεις που γίνονται υποχρεωτικά εκτός ωραρίου (2011).
Μέσα σ’ αυτό το πλαίσιο, ίσως δεν προξενεί εντύπωση που η Υφυπουργός Παιδείας, κ. Χριστοφιλοπούλου χαρακτήρισε τα ΚΠΕ ως «γραφεία εκδρομών», προετοιμάζοντας προφανώς το έδαφος για τις επερχόμενες περικοπές.
Σχήμα 1: Η εξέλιξη του αριθμού των ΚΠΕ στο χρόνο
Είναι βέβαιο ότι μέσα στη γενικότερη κοινωνική και οικονομική συγκυρία η Περιβαλλοντική Εκπαίδευση δεν θα μπορούσε να μείνει στο απυρόβλητο. Θα ήταν όμως ευτύχημα αν οι αποφάσεις για το μέλλον της Π.Ε. (αλλά και της εκπαίδευσης γενικότερα) λαμβάνονταν με βάση επιστημονικά κριτήρια, με έγκαιρη στοχοθεσία, συστηματική παρακολούθηση και ανάλυση των πραγματικών στοιχείων .
Οι επιστημονικές μελέτες που εκπονούνται από τα ακαδημαϊκά και ερευνητικά ιδρύματα της χώρας θα μπορούσαν να αναπληρώσουν την έλλειψη μιας συστηματικής παρακολούθησης της Π.Ε. εκ μέρους του Υπουργείου Παιδείας. Στην έρευνα που περιγράφεται παρακάτω, προκύπτουν ισχυρές ενδείξεις υπέρ του έργου της Π.Ε., όπως αυτή εφαρμόστηκε στα σχολεία τα τελευταία 20 χρόνια, σε πείσμα των δηλώσεων της πολιτικής ηγεσίας του υπουργείου. Η ερευνητική εργασία αποτελεί τμήμα της διπλωματικής εργασίας του γράφοντος και πραγματοποιήθηκε στα πλαίσια της μεταπτυχιακής ειδίκευσης καθηγητών φυσικών επιστημών του Ε.Α.Π.
Η έρευνα έγινε με ερωτηματολόγιο σε τυχαίο δείγμα 21 σχολείων (νηπιαγωγείων, δημοτικών, γυμνασίων, γενικών και επαγγελματικών λυκείων) όλης της επικράτειας, όπου συγκεντρώθηκαν οι γνώμες 110 τυχαία επιλεγμένων εκπαιδευτικών.
Στην εισαγωγική ερώτηση «Πόσο απαραίτητη πιστεύετε ότι είναι σήμερα η εκπαίδευση πάνω στα περιβαλλοντικά ζητήματα;», οι απαντήσεις κυμάνθηκαν σε ένα εντυπωσιακά υψηλό επίπεδο, με μέσο όρο 9,23 στα 10 όσον αφορά στην αναγκαιότητα της εκπαίδευσης των μαθητών στα περιβαλλοντικά ζητήματα. Το 10 είναι η δημοφιλέστερη απάντηση με σχετική συχνότητα 59%. Συνεπώς οι εκπαιδευτικοί θεωρούν την Περιβαλλοντική Εκπαίδευση πολύ σημαντική. Ο δείκτης αυτός ανεβαίνει ακόμα περισσότερο μεταξύ των εκπαιδευτικών με μεταπτυχιακές σπουδές και μεταξύ των γυναικών.
Επίσης, το 98% των εκπαιδευτικών θεωρούν ότι θα τους χρησίμευε αν είχαν περισσότερη ενημέρωση για θέματα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης/ Εκπαίδευσης για την Αειφορία και το 64% πιστεύει ότι η Π.Ε. στο σχολείο θα έπρεπε να είναι υποχρεωτική.
Παρά τη σημασία που φαίνεται να έχει η Π.Ε. στη συνείδηση των εκπαιδευτικών, μόνο μια μειοψηφία απ’ αυτούς έχει αναλάβει να υλοποιήσει προγράμματα Π.Ε. Το 33% των εκπαιδευτικών του δείγματος έχουν υλοποιήσει πρόγραμμα Π.Ε. κάποια στιγμή στην εκπαιδευτική τους θητεία. Από αυτούς, το 47% έχει πραγματοποιήσει επίσκεψη σε Κέντρο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης, ενώ το 53% δεν έχει.
Σχήμα 2: Ποσοστό υλοποίησης προγραμμάτων περιβαλλοντικής εκπαίδευσης στα σχολεία και ποσοστό επισκέψεων σε Κέντρα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης.
Από το ένα τρίτο των εκπαιδευτικών του δείγματος που έχουν αναλάβει πρόγραμμα ΠΕ, η συντριπτική πλειοψηφία (97%) συνάντησε δυσκολίες. Ως συνηθέστερη δυσκολία (53%) αναφέρεται η ανελαστικότητα του ωρολογίου προγράμματος, κάτι που δείχνει ότι ο τρόπος λειτουργίας του σχολείου δεν καλύπτει τις σύγχρονες εκπαιδευτικές ανάγκες. Το 50% συνάντησε οικονομικές δυσκολίες κατά την υλοποίηση του προγράμματος, ενώ το 48% αντιμετώπισε τη δυσκολία της έλλειψης εξειδικευμένων γνώσεων (υπήρχε η δυνατότητα πολλαπλών απαντήσεων).
Η υλοποίηση προγραμμάτων Π.Ε. προσφέρει παρόλα αυτά πολλαπλά εκπαιδευτικά οφέλη. Η αυξημένη περιβαλλοντική ευαισθησία (82%), η καλύτερη συνεργασία μεταξύ των μαθητών (79%), οι αυξημένες γνώσεις σε περιβαλλοντικά θέματα (61%), η μείωση της παραβατικής συμπεριφοράς (27%), η μεγαλύτερη προθυμία στο σχολικό μάθημα (24%) είναι μερικές από τις αλλαγές που παρατήρησαν οι εκπαιδευτικοί μεταξύ των μαθητών. Μόνο το 3% των εκπαιδευτικών δεν παρατήρησε καμία αλλαγή μετά από τη συμμετοχή των μαθητών σε πρόγραμμα περιβαλλοντικής εκπαίδευσης.
Οι αναφερόμενες πολλαπλές ωφέλειες από την υλοποίηση προγραμμάτων Π.Ε., πιθανώς να εξηγούν το γεγονός ότι το 71% όσων υλοποίησαν πρόγραμμα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης, το επανέλαβαν περισσότερες από μία φορές. Επίσης, οι εκπαιδευτικοί πιστεύουν ότι η Π.Ε. μπορεί να βοηθήσει τους μαθητές στην κατανόηση των σχολικών μαθημάτων (6,9/10). Όλα τα προηγούμενα οδηγούν στο συμπέρασμα ότι η Περιβαλλοντική Εκπαίδευση έχει ακόμα πολλά να προσφέρει στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα.
Όσον αφορά στα Κέντρα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης (ΚΠΕ), η γενική γνώμη των εκπαιδευτικών για τη συνεισφορά τους ποσοτικοποιείται σε 6,4/10. Η γνώμη είναι σαφώς καλύτερη μεταξύ όσων έχουν επισκεφθεί κάποιο ΚΠΕ για επιμορφωτικό σεμινάριο (7,1/10) ή στα πλαίσια περιβαλλοντικής ομάδας (7,2/10). Επίσης, οι εκπαιδευτικοί που έχουν κοντά στο σχολείο τους κάποιο ΚΠΕ:
α) έχουν μεγαλύτερες πιθανότητες να υλοποιήσουν πρόγραμμα Π.Ε.
β) υλοποιούν μεγαλύτερο αριθμό προγραμμάτων Π.Ε.
γ) έχουν περισσότερες πιθανότητες να πραγματοποιήσουν εκπαιδευτική επίσκεψη σε ΚΠΕ
δ) πραγματοποιούν περισσότερες εκπαιδευτικές επισκέψεις σε ΚΠΕ
ε) έχουν περισσότερες πιθανότητες να παρακολουθήσουν επιμορφωτικό σεμινάριο σε ΚΠΕ
στ) έχουν καλύτερη γνώμη για τα ΚΠΕ από το γενικό μέσο όρο των εκπαιδευτικών.
Τα προηγούμενα συνηγορούν στο ότι τα ΚΠΕ λειτουργούν ως πυρήνες εξάπλωσης της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης.
Συμπερασματικά, θα λέγαμε ότι τα Κέντρα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης (ΚΠΕ):
- Επικουρούν στην Περιβαλλοντική Εκπαίδευση, που επιβάλλεται από τις ανάγκες της εποχής
- Εξασφαλίζουν ότι η Περιβαλλοντική Εκπαίδευση θα γίνεται στη φύση και όχι σε κλιματιζόμενες αίθουσες
- Συνιστούν μια καλή πρακτική που έχει ήδη εξαχθεί στο εξωτερικό (Κύπρος)
- Συντελούν στην απορρόφηση ευρωπαϊκών κονδυλίων (ΕΣΠΑ), η πλειοψηφία των οποίων κατευθύνεται σε μικρές επιχειρήσεις της ελληνικής περιφέρειας
- Ωφελούν τις τοπικές κοινωνίες, άμεσα από το ρεύμα επισκεπτών προς τα ΚΠΕ και έμμεσα από επιμορφωτικές δράσεις
Σχετικά με την Περιβαλλοντική Εκπαίδευση, όπως αυτή υλοποιείται στα ελληνικά σχολεία, το γεγονός ότι:
- Το 98% ζητάει περισσότερη ενημέρωση
- Υπάρχει ομοφωνία για την αναγκαιότητα της Π.Ε. (9,23/10)
- Το 97% παρατηρεί σημαντικές ωφέλειες για τους μαθητές κατά την υλοποίηση προγράμματος Π.Ε.
- Το 28% δεν αναλαμβάνει πρόγραμμα Π.Ε. γιατί δεν έχει εκπαιδευτεί για τον τρόπο υλοποίησής του.
- Το 48% αναγνωρίζει έλλειψη εξειδικευμένων γνώσεων κατά την υλοποίηση προγράμματος Π.Ε., συνηγορούν στο γεγονός ότι υπάρχει η ανάγκη ενίσχυσης, υποστήριξης και διάδοσης της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης στα σχολεία.
Συμπερασματικά θα λέγαμε ότι η Περιβαλλοντική Εκπαίδευση, όπως εφαρμόστηκε στην Ελλάδα, εμφανίζει πολλά χαρακτηριστικά που είναι πρωτοποριακά σε διεθνές επίπεδο, ενώ τα ΚΠΕ συνιστούν μια καλή πρακτική που έχει ήδη εξαχθεί στο εξωτερικό. Πρέπει να γίνει μια συστηματική προσπάθεια, για να προβληθεί η Π.Ε. ως κεκτημένο και να εξαχθεί ως καινοτομία ο τρόπος που αυτή εφαρμόζεται στην Ελλάδα, ώστε να γίνει παράδειγμα προς μίμηση και όχι στόχος περικοπών και απαξίωσης από ανεύθυνους λογιστές.
Του Κώστα Γιαννίρη, καθηγητή μέσης εκπαίδευσης
Περισσότερες πληροφορίες για την έρευνα στο: http://kpe-akrat.ach.sch.gr/docs/MetaptixiakiDiatrivi.ppt