Σύνδρομο Εγκατάλειψης Αποικιών Κυψελών

Η ΜΥΣΤΗΡΙΩΔΗΣ ΕΞΑΦΑΝΙΣΗ ΤΩΝ ΜΕΛΙΣΣΩΝ

E2 «Όταν οι μέλισσες εξαφανιστούν από τον πλανήτη, μέσα σε 4 χρόνια θα εξαφανιστεί και ο άνθρωπος.» Η παραπάνω φράση που συχνά αποδίδεται στον Albert Einstein, παρουσιάζει εύγλωττα την τεράστια σημασία των μελισσών στη διατήρηση των φυσικών αλλά και των αγροτικών  οικοσυστημάτων.

Μα εξαφανίζονται οι μέλισσες; Η απάντηση είναι δυστυχώς καταφατική και …ακούει στο όνομα Σύνδρομο Εγκατάλειψης Αποικιών Κυψελών (Colony Collapse Disorder). Αυτός είναι ο επιστημονικός όρος που περιγράφει την εξαφάνιση των μελισσών από τον πλανήτη. Ένα θέμα που δεν αφορά μόνο τους μελισσοκόμους αλλά ολόκληρη την ανθρωπότητα και τη ζωή στον πλανήτη γενικότερα. 

 

Πριν αναφέρουμε αναλυτικά το γιατί εξαφανίζονται οι μέλισσες, καλό είναι να αναλογιστούμε το πόσο σημαντικές είναι οι μέλισσες για τον άνθρωπο και το περιβάλλον. Σύμφωνα με την Δρ. Φανή Χατζήνα, Βιολόγο αναπληρώτρια ερευνήτρια, του Ινστιτούτο Μελισσοκομίας η κύρια προσφορά της μέλισσας, ως έντομο που έχει εξελιχθεί συγχρόνως με τα ανθοφόρα φυτά, είναι η διατήρηση του φυσικού περιβάλλοντος, η οποία επιτελείται μέσω της αναπαραγωγής των φυτών και της επικονίασης. 

 

Η ΠΡΟΣΦΟΡΑ ΤΗΣ ΜΕΛΙΣΣΑΣ ΣΤΟΝ ΑΝΘΡΩΠΟ

 

Είναι όμως η κοινωνική συμπεριφορά της μέλισσας εκείνη που στην ουσία την «υποχρεώνει» να συλλέγει στην κυψέλη της και να παράγει επίσης έναν αριθμό προϊόντων, τα οποία βρίσκουν μεγάλη χρησιμότητα στη διατροφή και υγεία του ανθρώπου. 

 

  • Το μέλι: Είναι τρόφιμο, που οι μέλισσες παράγουν από το νέκταρ των φυτών ή από εκκρίσεις εντόμων, οι οποίες προέρχονται από ζωντανά μέρη του φυτού. Το προϊόν αυτό οι μέλισσες το εμπλουτίζουν με ένζυμα, το μεταποιούν (διασπούν δηλαδή τα σύνθετα σάκχαρα σε απλά) και το αποθηκεύουν στις κηρήθρες τους. Πολύ θρεπτική υδατανθρακούχα τροφή. 
  • Η γύρη: Αποτελείται από πρωτεΐνες, λιπίδια, σάκχαρα, αμινοξέα, βιταμίνες και φαινολικές ενώσεις, ορμόνες, ένζυμα. Η γύρη είναι σημαντική ως διατροφικό συμπλήρωμα, γιατί περιέχει μεγάλο φάσμα βιταμινών και αμινοξέων. 
  • Ο βασιλικός πολτός: Φυσική βιολογική ουσία, που παράγεται από τους αδένες των εργατριών μελισσών. Περιέχει 19 αμινοξέα και τις σημαντικότερες βιταμίνες (Α,Β,C,Ε). θεωρείται το συμπλήρωμα της δύναμης και ευρωστίας. 
  • Το κερί: Οι μέλισσες παράγουν το κερί από τους κηρογόνους αδένες, που βρίσκονται στην κοιλιά τους. Προϊόν για βιομηχανική χρήση. 
  • Η πρόπολη: Η πρόπολη είναι η ουσία που συλλέγει η μέλισσα από τα φυτά ως προστατευτική ασπίδα στους μικροοργανισμούς. Ένα από τα φάρμακα της φύσης. 
  • Το δηλητήριο: Βιολογικό προϊόν έκκρισης των αδένων της μέλισσας (εργάτριας και βασίλισσας). Έχει πολλές εφαρμογές στη φαρμακοβιομηχανία. 

Η ΠΡΟΣΦΟΡΑ ΤΗΣ ΜΕΛΙΣΣΑΣ ΣΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ

Η επικονίαση αποτελεί ακρογωνιαίο λίθο της αναπαραγωγικής δραστηριότητας, επιβίωσης και εξέλιξης των φυτικών ειδών. Ως επικονίαση ορίζεται η μεταφορά γύρης από τους ανθήρες ενός άνθους στο στίγμα ενός άλλου άνθους. Αυτό αποτελεί και το πρώτο βήμα στην αναπαραγωγή του φυτού. Οι μέλισσες είναι από τους σημαντικότερους επικονιαστές στη φύση. Ταξιδεύοντας από άνθος σε άνθος μεταφέρουν γύρη και κυριολεκτικά γονιμοποιούν τα φυτά. Όχι μόνο τα αγριολούλουδα, αλλά τα δέντρα, τα σιτηρά και τα φυτά μεγάλης καλλιέργειας, στα οποία βασίζεται σήμερα η ανθρωπότητα για να τραφεί, ακόμη και για να ντυθεί (βαμβάκι).

Είναι λοιπόν εύκολο να καταλάβει κανείς γιατί οι μέλισσες πρέπει να επιζήσουν. Οι επικονιαστές έχουν έναν ζωτικό ρόλο, αφού αναλαμβάνουν το 90% της επικονίασης των φυτών στη φύση, και τουλάχιστον το 30% της επικονίασης στις αγροτικές καλλιέργειες. Σε έκδοση του FAO (Οργανισμός Τροφίμων και Γεωργίας των Ηνωμένων Εθνών) για τον ρόλο των μελισσών στα οικοσυστήματα, αναφέρεται  πως μια κυψέλη με 25.000 συλλέκτριες στην Ευρώπη, μπορεί να γονιμοποιήσει 250 εκατομμύρια άνθη. Οι μέλισσες κρατάνε τη φύση ζωντανή, ο ρόλος τους στη διατήρηση υγιών και βιώσιμων οικοσυστημάτων είναι ιδιαίτερα σημαντικός. Στην επάρκεια τροφής για τον άνθρωπο, αρκεί να σκεφτούμε πως μία στις τρεις μπουκιές φαγητό που τρώμε, το οφείλουμε στις μέλισσες.

 

Σύμφωνα με έρευνα της Greenpeace πάνω από το 35% της παγκόσμιας παραγωγής τροφής εξαρτάται από τα έντομα-επικονιαστές. Από τα 100 είδη καλλιεργειών, τα οποία παράγουν το 90% της παγκόσμιας τροφής, 71 επικονιάζονται από τις μέλισσες. Χωρίς αυτά, εκατομμύρια άνθρωποι και ζώα θα υπέφεραν από στέρηση τροφής. Στην Ευρώπη μόνο, πάνω από 4.000 είδη λαχανικών μεγαλώνουν χάρη στην ακούραστη δουλειά των μελισσών

ΤΡΑΓΙΚΗ ΜΕΙΩΣΗ ΤΟΥ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥ ΤΩΝ ΜΕΛΙΣΣΩΝ

Από τα τέλη του 1990, οι μελισσοκόμοι, κυρίως στην Ευρώπη και τη Β. Αμερική, είχαν διαπιστώσει ότι οι πληθυσμοί των μελιφόρων μελισσών (οι μέλισσες που κατοικούν σε κυψέλες και παράγουν μέλι) μειώνονταν με ασυνήθιστα γρήγορους ρυθμούς. Και άλλα έντομα, όπως οι άγριες μέλισσες και οι πεταλούδες εκτελούν επίσης πολύτιμο επικονιαστικό έργο.

Οι ΗΠΑ έχουν σήμερα το χαμηλότερο αριθμό μελισσοσμηνών των τελευταίων 50 ετών. Χάσανε το 31% των καταγεγραμμένων μελλισοσμηνών τους μόνο το 2012. Παρόμοια η κατάσταση και στην Ευρώπη. Η δραματική μείωση του πληθυσμού τους που παρατηρείται τα τελευταία χρόνια, εμφανίζεται έντονα και στην Ελλάδα. Σύμφωνα με τον κ. Βασίλειο Ντούρα, πρόεδρο της Ομοσπονδίας Μελισσοκομικών Συλλόγων Ελλάδας, κατά τους χειμερινούς μήνες στη χώρα μας η καταστροφή αγγίζει ακόμη και το 40%.

 

ΓΙΑΤΙ ΕΞΑΦΑΝΙΖΟΝΤΑΙ ΟΙ ΜΕΛΙΣΣΕΣ

 

Η εντατική χρήση της αγροτικής γης, η καταστροφή των δασών, η αυξανόμενη χρήση των φυτοπροστατευτικών προϊόντων και των λιπασμάτων, η μείωση των ενδιαιτημάτων για τις μέλισσες, η υπερβολική, μη ελεγχόμενη βόσκηση και οι εντατικές ανθρώπινες δραστηριότητες (τουρισμός, οικιστική δραστηριότητα) αποτελούν τους σημαντικότερους παράγοντες που μειώνουν τη βιοποικιλότητα των μελισσών. Το πλέον όμως σοβαρό πρόβλημα για την ελληνική αλλά και την παγκόσμια μελισσοκομία είναι οι δηλητηριάσεις από τα χρησιμοποιούμενα φυτοπροστατευτικά προϊόντα και κυρίως τα νεοκοτεινοειδή. 

ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΤΑ ΝΕΟΚΟΤΙΝΟΕΙΔΗ

Σύμφωνα με την Αγροτική Ερευνητική Υπηρεσία του Υπουργείου Γεωργίας των ΗΠΑ, «Παρά τους διάφορους ισχυρισμούς στα επιστημονικά ή όχι μέσα, οι ερευνητές δεν έχουν ακόμη εντοπίσει τους λόγους που προκαλούν το Σύνδρομο Εγκατάλειψης Αποικιών Κυψελών».  Αντίθετα, στην Ευρωπαϊκή Ένωση, μετά από επίσης εκτεταμένες απώλειες και επιστημονική μελέτη του προβλήματος, ο Οργανισμός Ασφάλειας Τροφίμων (EFSA) αναγνώρισε την υψηλή τοξικότητα των νεονικοτινοειδών  φυτοφαρμάκων για τις μέλισσες. 

Τα νεονικοτινοειδή είναι νευροτοξικά διασυστηματικά εντομοκτόνα που χρησιμοποιούνται σε όλο τον κόσμο ως «ασφαλέστερα των προγενέστερων» στη φυτοπροστασία των καλλιεργειών. Η Bayer και η Syngenta έχουν το μερίδιο του λέοντος στην παγκόσμια αγορά τους. Ψεκάζονται, αλλά εμποτίζονται και στον σπόρο, και παραμένουν στο σύστημα του φυτού ως την γύρη και το νέκταρ. Όταν το έντομο τραφεί από το φυτό, πλήττουν το Κεντρικό Νευρικό Σύστημα του σε μοριακό επίπεδο, προκαλώντας παράλυση και θάνατο.

Στη χώρα μας χρησιμοποιούνται ευρέως 3 από τα εντομοκτόνα της ομάδας των νεονικοτινοειδών, τα οποία η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θέλει να απαγορεύσει. (Clothianidin, Thiamethoxam, Imidacloprid)

Καμπάνια της Greenpeace για  να απαγορευθεί η χρήση των φυτοφαρμάκων

 

 Η επιστημονική έκθεση με τίτλο «Αντίο Μέλισσες – Γιατί οι μέλισσες αφανίζονται και η διατροφή μας κινδυνεύει;»  που δημοσίευσε η Greenpeace, σηματοδοτεί την έναρξη της νέας πανευρωπαϊκής εκστρατείας, για να προωθηθεί η βιώσιμη γεωργία που παράγει τροφή χωρίς τα επικίνδυνα χημικά των πολυεθνικών αγροτεχνολογίας. Η έκθεση τονίζει τη μεγάλη περιβαλλοντική και οικονομική σημασία των υγιών πληθυσμών μελισσών και την επείγουσα ανάγκη να απαγορευθεί η χρήση των φυτοφαρμάκων που τους βλάπτουν. 

Στην πρώτη ψηφοφορία για την απαγόρευση που έγινε το Μάρτιο του 2013, εννέα χώρες, εκ των οποίων και η Ελλάδα, καταψήφισαν την πρόταση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για απαγόρευση των τριών νεονικοτινοειδών. 

Η έκθεση  της Greenpeace αποδεικνύει ότι η δραματική μείωση του πληθυσμού των μελισσών οφείλεται κυρίως στα νεονικοτινοειδή φυτοφάρμακα – που χρησιμοποιούνται ευρέως και στη χώρα μας – των εταιριών Bayer και Syngenta. Μαζί με τις μέλισσες, τα επικίνδυνα φυτοφάρμακα απειλούν και τη διατροφή μας.

Την 1η ∆εκεμβρίου 2013, τα τρία νεονικοτινοειδή εντομοκτόνα υπόκεινται σε μερική απαγόρευση δύο ετών στην Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ), άρα και στη χώρα μας. Τα εντομοκτόνα απαγορεύτηκαν λόγω των αποδεδειγμένων επιβλαβών επιπτώσεών τους στις μέλισσες. Όμως η μερική απαγόρευση των νεονικοτινοειδών, ισοδυναμεί με μερική προστασία των μελισσών και της διατροφής μας.

 «Ο δραματικός αφανισμός των μελισσών είναι απλά ένα σύμπτωμα του μοντέλου εντατικής γεωργίας που εφαρμόζεται σήμερα και που οδηγεί στη χρήση επικίνδυνων χημικών και μεταλλαγμένων. Χρειάζεται επειγόντως να στραφούμε στο μοντέλο της βιώσιμης γεωργίας που είναι η μόνη λύση για να σωθούν τόσο οι μέλισσες, όσο και η γεωργία της Ελλάδας και ολόκληρου του πλανήτη», ανέφερε  η Έλενα Δανάλη υπεύθυνη της εκστρατείας της Greenpeace για τη βιώσιμη γεωργία.

Η Greenpeace προτείνει στην Πολιτεία:

 

  • Να στηρίξει κατ’ ελάχιστον την πρόταση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για απαγόρευση των τριών νεονικοτινοειδών φυτοφαρμάκων που σκοτώνουν τις μέλισσες και δηλητηριάζουν την τροφή μας.
  • Να προχωρήσει στην απαγόρευση και των επτά φυτοφαρμάκων στην Ελλάδα και την αντικατάστασή τους με ασφαλή για τις μέλισσες (τον άνθρωπο και το περιβάλλον) υποκατάστατα.
  • Να προωθήσει τη βιώσιμη γεωργία και όχι το σημερινό μοντέλο εντατικής γεωργίας που εφαρμόζεται σήμερα και οδηγεί στη χρήση επικίνδυνων χημικών και μεταλλαγμένων.

Αν πάρουμε μέτρα για την προώθηση της βιοποικιλότητας στην αγροτική γη και την προστασία των οικοσυστημάτων που είναι ακόμη ανέπαφα, μπορούμε να προσφέρουμε στις μέλισσες το περιβάλλον που χρειάζονται.