Οι υγρότοποι διαδραματίζουν εξέχοντα και πολλαπλό ρόλο για τον άνθρωπο ενόσω οι διεργασίες της φυσικής παραγωγής και αναπαραγωγής εξελίσσονται αδιάκοπα. Η πλούσια βιοποικιλότητα, η φυσική ομορφιά, οι λειτουργίες και το υγρό στοιχείο δημιουργούν ένα θαυμάσιο καταφύγιο άγριας ζωής και η ποικιλομορφία των υδάτινων τόπων ζωής προσφέρουν πολλαπλές αξίες στον άνθρωπο και στη φύση. Διακρίνονται για την αξιόλογη οικολογική τους σημασία και αποτελούν μέγα φυσικό, οικονομικό, κοινωνικό και πολιτιστικό κεφάλαιο της χώρας μας.
Η Ελλάδα ήταν η έβδομη χώρα που υπέγραψε και ενεργοποίησε τη Σύμβαση Ραμσάρ ανακηρύσσοντας δέκα οικολογικά σημαντικές υγροτοπικές περιοχές Διεθνούς Σημασίας αναγνωρίζοντας τη θεμελιώδη σημασία τους και παρέχοντας το πλαίσιο δράσης διεθνούς συνεργασίας για τη διατήρηση και βιώσιμη ορθολογική τους χρήση.
Σε παγκόσμια επίπεδο 168 χώρες έχουν υπογράψει την ομώνυμη σύμβαση, ενώ κάθε χρόνο οι περιοχές αυξάνονται και μέχρι στιγμής 2.186 υγρότοποι έχουν καταχωρηθεί με συνολική έκταση 208.449.277 εκτάρια. Κατά την τελευταία εκατονταετία όμως οι υγρότοποι της χώρας μας έχουν μειωθεί δραματικά. Την περίοδο 1925-1965 η Ελλάδα αποξήρανε το 67% περίπου της υγροτοπικής έκτασης για γεωργική εκμετάλλευση.
Η συστηματική τους υποβάθμιση κυρίως από ανθρωπογενείς επεμβάσεις και παράνομες ενέργειες ήταν και συνεχίζει να είναι συχνό φαινόμενο. Η εντατικοποίηση της γεωργικής εκμετάλλευσης με την υπεράντληση υδάτων και την αλόγιστη χρήση χημικών προϊόντων, η μεταποιητική αγροτική βιοτεχνία (ελαιοτριβεία, τυροκομεία), η κτηνοτροφία ελεύθερης βοσκής, η υπερβόσκηση, η ανεξέλεγκτη απόθεση απορριμμάτων και αδρανών υλικών, οι αλλοιώσεις και τα μπαζώματα ακτογραμμής, η παράνομη δόμηση, η ανεπτυγμένη αλιευτική δραστηριότητα, ο ευτροφισμός, το λαθροκυνήγι και η λαθροϋλοτομία, η παράνομη αμμοληψία, ο μαζικός τουρισμός, οι παραθεριστικοί οικισμοί, τα παραθαλάσσια αεροδρόμια κ.λπ. είναι αποτέλεσμα των ποικίλων ανθρωπογενών δραστηριοτήτων και κινδύνων που απειλούν τις υγροτοπικές περιοχές και οδηγούν στην υποβάθμιση του περιβάλλοντος.
Επιμέλεια: ΜΑΜΑΣΗΣ ΔΙΟΝΥΣΗΣ
Περιβαλλοντολόγος-Χαρτογράφος, μελετητής
M.Sc. Αειφορικής Διαχείρισης Προστατευόμενων Περιοχών info@mamasis.gr
Τρεις ειδικοί επιστήμονες στέλνουν μέσω της «Εν αιθρία» την τοποθέτησή τους για τις περιβαλλοντικές πιέσεις και τα προβλήματα που απειλούν τους υγροτόπους που παρακολουθούν:
Υγρότοποι Λέσβου
Πάλι πλημυρίσαμε; Ο ρόλος των υγροτόπων στην αντιπλημμυρική προστασία και οι ευθύνες των τοπικών κοινωνιών
Το ζήτημα της προστασίας των υγροτόπων είναι πολύ σημαντικό και έχει απασχολήσει όσους ασχολούνται με την περιβαλλοντική προστασία στα νησιά μας. Στη Λέσβο έχουμε την τύχη (ή την ατυχία για κάποιους άλλους) να έχουμε έναν ιδιαίτερα σημαντικό υγροτοπικό πλούτο, τόσο σε έκταση όσο και σε ποιότητα, που λίγες περιοχές στη Μεσόγειο διαθέτουν. Εξαιτίας της γεωμορφολογίας και του κλίματος οι περισσότεροι και σπουδαιότεροι υγρότοποι βρίσκονται σε παραθαλάσσιες εκτάσεις, εκεί όπου και ασκούνται όμως πλέον και οι περισσότερες ανθρώπινες δραστηριότητες. Το γεγονός αυτό, σε συνδυασμό με την έλλειψη πολιτικής βούλησης για ουσιαστική προστασία του περιβάλλοντος και εν γένει των υγροτόπων, έχει ως αποτέλεσμα να υφίστανται συνεχή υποβάθμιση.
Όπως όλοι καταλαβαίνουμε, όσο μεγαλώνουν τα συμφέροντα και οι πιέσεις σε μια περιοχή τόσο είναι πιο δύσκολη η προστασία της. Στη Λέσβο περάσαμε πολλά στάδια και έχουν δει πολλά τα μάτια μας. Από τις μαύρες σημαίες και τις απειλές ξυλοδαρμού κατά την παρουσίαση της Ειδικής Περιβαλλοντικής Μελέτης προστασίας του κόλπου της Καλλονής, στα τέλη της δεκαετίας του ’90, μέχρι το καμένο παρατηρητήριο ορνιθοπανίδας, τις σκοτωμένες αλεπούδες σε άλλο παρατηρητήριο, το κόψιμο των ενημερωτικών πινακίδων για το περιβάλλον ή και πινακίδων που σημείωναν ότι απαγορεύεται το κυνήγι σε Καταφύγια Άγριας Ζωής.
Όλα τα ωραία και γλαφυρά, με την πλήρη ανοχή του τοπικού πολιτικού συστήματος σε όλα τα μήκη και πλάτη ενάντια στην υποστήριξη της προστασίας του περιβάλλοντος. Οι ψήφοι είναι πολλοί, τα συμφέροντα μεγάλα και δεν αγγίζουμε τέτοια θέματα. Είναι χαρακτηριστική η ατάκα επιφανούς στελέχους κόμματος της παραδοσιακής αριστεράς στη Λέσβο, όπου σε έκκλησή μου πριν λίγα χρόνια να μας υποστηρίξουν για την προστασία των υγροτόπων, μου απάντησε: «Κρίμα είναι, ας αφήσουμε τον κοσμάκη να χτίσει το εξοχικό του»!
Και όλα αυτά, για να μην χάσουν κάποιοι λίγοι το δικαίωμα της οικοδόμησης σε υγροτοπικές εκτάσεις, που εκτός όλων των άλλων επιχειρημάτων για την προστασία τους, επηρεάζονται και από τις πρόσφατες πυρκαγιές του 2012 και η παρουσία τους ενισχύει την αντιπλημμυρική προστασία. Να τα μπαζώσουν όλα, λοιπόν, και τους υγροτόπους, και τις κοίτες ποταμών και τα πάντα. Και, εάν μετά με την πρώτη βροχή πλημυρίσουν, θα ζητάνε αποζημιώσεις οι πληγέντες, ο Δήμος και η περιφέρεια θα φωνάζουν για την απουσία του Αθηνοκεντρικου κράτους «που μας έχει αφήσει αβοήθητους»…
Έτσι θα δουλέψει και όλο το εργολαβικό σύστημα για την ταχεία αποκατάσταση των ζημιών, οι πολιτικοί μας «άρχοντες» θα έχουν μια ακόμη ευκαιρία να δείξουν ότι είναι κοντά στους πολίτες και παράγουν έργο (γιατί για τους πολιτικούς μας το έργο τους αποτιμάται με το πόσα κυβικά τσιμέντο έριξαν κατά τη θητεία τους). Έτσι θα ανέβει και το ΑΕΠ της χώρας και όλοι θα είναι ευχαριστημένοι.
Όλοι; Και εμείς; Βάλαμε μυαλό; Το μέλλον θα δείξει…
ΜΙΧΑΛΗΣ ΜΠΑΚΑΣ
Περιβαλλοντολόγος, ΜΔΕ στην Περιβαλλοντική Πολιτική και Διαχείριση
Περιφερειακός σύμβουλος Βορείου Αιγαίου με τον Οικολογικό Άνεμο (2013-14)
συντονιστής ΠΚ Λέσβου των Οικολόγων Πράσινων
Παράχθια διάβρωση υγροτόπων
Ένα από τα πολλά προβλήματα που μπορεί να αντιμετωπίζουν κάποιοι υγρότοποι και κυρίως οι παράκτιοι λόγω του σαθρού, μαλακού εδάφους, είναι και η ανθρωπογενώς υποβοηθούμενη διάβρωση. Η διάβρωση αυτή έχει συνήθως τρεις βασικές αιτίες. Πρώτον μπορεί να οφείλεται σε δημιουργία κάποιου φράγματος, το οποίο λειτουργεί ως εμπόδιο και παρακρατεί τα φερτά υλικά που σχηματίζουν και συντηρούν υγροτόπους στις εκβολές ποταμών. Παρόμοιο αποτέλεσμα έχουν και οι εκτροπές της υπάρχουσας κοίτης προς άλλη κατεύθυνση, η οποία έχει ως συνέπεια την απόθεση των φερτών υλικών στη νέα εκβολή και την υποχώρηση του υγροτοπικού συστήματος στην παλιά υπό την πίεση της θάλασσας. Τρίτη περίπτωση έχουμε όταν κατασκευάζονται έργα στην ακτή που αλλάζουν τη ροή των ρευμάτων και προκαλούν τεράστια προβλήματα διάβρωσης όχι μόνο σε υγροτόπους, αλλά και σε κατοικημένες περιοχές.
Χαρακτηριστικά παραδείγματα για την κάθε περίπτωση είναι τα ακόλουθα:
• Η εκβολή του Αχελώου με τους αλμυρόβαλτους και τα λασποτόπια, μετά την κατασκευή των φραγμάτων στο ρου του ποταμού, υποχωρεί κατά 10 μέτρα περίπου ανά έτος.
• Η παλιά εκβολή του Καλαμά με τη λιμνοθάλασσα και τις αλυκές υποχωρεί με γρήγορους ρυθμούς μετά την εκτροπή του ποταμού προς τη Σαγιάδα (σχηματίζεται εκεί ένα νέο δέλτα).
• Οι Αλυκές τις Λευκίμμης μετά την κατασκευή λίγα χιλιόμετρα νοτιότερα του λιμανιού της Λευκίμμης και ενός βραχίονα στο ομώνυμο επίσης ποτάμι, έχουν χάσει σχεδόν 200 στρέμματα.
ΓΑΣΤΕΡΑΤΟΣ ΓΙΑΝΝΗΣ
Δασολόγος – Περιβαλλοντολόγος,
Ορνιθολόγος, M.Sc.
Ο υγρότοπος του Εθνικού Πάρκου Σχινιά Μαραθώνα
Σε μια έκταση 4.000 στρεμμάτων εκτείνεται ο υγρότοπος του Εθνικού Πάρκου Σχινιά Μαραθώνα. Όταν ο υγρότοπος συναντά ένα από τα εναπομείναντα σπάνια δάση της κουκουναριάς και δένει στο βόρειο τμήμα του με τους λόφους της Δρακονέρας, το θέαμα είναι μαγικό. Η ποικιλία των φυσικών γνωρισμάτων , η ποικιλότητα των ειδών, η ομορφιά των υδρόβιων πουλιών και οι ποικίλες χρήσεις καθιστούν τον υγρότοπο του Σχινιά ιδιαίτερα ελκυστικό χώρο για έρευνα και εκπαίδευση. Αυτή τη μικρή έκταση που βρίσκεται πολύ κοντά στην Αθήνα χρησιμοποιεί ως μεταναστευτικό σταθμό στο ταξίδι της αποδημίας μεγάλος αριθμός πουλιών. Χρησιμεύει ως καταφύγιο και τόπο αναπαραγωγής πολυάριθμων σπάνιων και προστατευόμενων ειδών πουλιών.
Σήμερα στον υγρότοπο του Εθνικού Πάρκου ένας επισκέπτης μπορεί να παρατηρήσει είδη, τα οποία κατέφυγαν στο νότο τον περασμένο χειμώνα και ακόμα δεν έχουν επιστρέψει στις περιοχές αναπαραγωγής τους, όπως ο σταχτοτσικνιάς. Υπάρχουν όμως και πτηνά, τα οποία παραμένουν στην περιοχή όλο τον χρόνο, όπως και άλλα, για τα οποία ο Σχινιάς αποτελεί τον τελικό προορισμό του μεταναστευτικού τους ταξιδιού. Ο υγρότοπος στο μεγαλύτερο τμήμα του αποτελεί ένα έλος γλυκού νερού με μεγάλες εποχιακές διακυμάνσεις.
Παρότι τα οφέλη ενός υγροτόπου είναι πολλά για την οικολογική ισορροπία μιας περιοχής, οι κίνδυνοι που απειλούν τους υγροτόπους είναι ολοφάνεροι.
Οι περιβαλλοντικές πιέσεις που δέχεται ο υγρότοπος, είναι μεγάλες. Η λαθροθηρία και η παράνομη παγίδευση της ορνιθοπανίδας οδηγεί τα πουλιά σε μια κατάσταση εγρήγορσης και πανικού.
Πολλές δραστηριότητες λαμβάνουν χώρα που προκαλούν όχληση (π.χ. υλοτομία, κυνήγι, βόσκηση, συλλογή φυτών, αλιεία και οχλούσες δραστηριότητες αναψυχής), παράνομη ρίψη μπαζών και απορριμμάτων, ρύπανση από αγροτοχημικά που απορρέουν στους υδάτινους αποδέκτες περιέχοντας τοξικές ουσίες και βαρέα μέταλλα που περνούν στην τροφική αλυσίδα και μπορεί να προσβάλουν τους ανώτερους θηρευτές. Επίσης η κακή διαχείριση των υδατικών πόρων μπορεί να προκαλέσει διαταραχή του υδρολογικού καθεστώτος. Όλα τα παραπάνω προβλήματα οδηγούν σε κατακερματισμό ενδιαιτημάτων και υποβάθμιση του φυσικού κάλλους του Πάρκου.
ΠΑΠΙΓΓΙΩΤΗ ΟΛΓΑ
Περιβαλλοντολόγος
Υπεύθυνη Τμήματος Διαχείρισης Φυσικού Περιβάλλλοντος
Φορέας Διαχείρισης Εθνικού Πάρκου Σχινιά Μαραθώνα
opapiggioti@npschiniasmarathon.gr
