Η αρχαία ελληνική τέχνη, όπως είναι γνωστό, δεν χάθηκε με το τέλος του αρχαίου κόσμου, αλλά επιβιώνει μέσα από ποικίλες επιδράσεις στη νεότερη ελληνική, αλλά και την παγκόσμια τέχνη.
Ήδη με τη μεταστροφή στο ζήτημα της θρησκείας των λαών στην ανατολική Μεσόγειο προς τη χριστιανική θρησκεία, η ανάγκη δημιουργίας νέας θρησκευτικής τέχνης από τους εξελληνισμένους κατοίκους των περιοχών αυτών μοιραίο ήταν να οικειοποιηθεί μορφές της παλαιότερης τέχνης, ως «δάνεια», προσαρμοσμένες στα νέα δεδομένα ως σύμβολα. Στην αρχιτεκτονική των ναών ενσωματώνονται στοιχεία της αρχαϊκής και κλασικής τέχνης, όπως κίονες και κιονόκρανα. Εδώ θα αναφερθούμε στη ζωγραφική.
Έτσι, λοιπόν, για παράδειγμα, παραλληλίζεται ο μυθικός Ορφέας με τη λύρα του, που μαγεύει με τη μουσική του πραγματικά και φανταστικά ζώα, με το δάσκαλο Χριστό, που έλκει τους ανθρώπους με το λόγο του στη νέα θρησκεία… κατά δε ένα μύθο ο Ορφέας σταυρώθηκε και υπάρχουν παραστάσεις σχετικές που βοήθησαν ίσως στην ταύτιση. Ο Ορφέας-Χριστός ανάμεσα στα ζώα δίνει τη σειρά του στην απεικόνιση του καλού ποιμένα, παράσταση και αυτή με προέλευση από την αρχαία (ειδωλολατρική) τέχνη.
Στην Κωνσταντινούπολη συναντώνται όλα τα ρεύματα της τέχνης (ελληνική, ρωμαϊκή, ανατολική-της Ασίας, χριστιανική) και προκύπτει, από τη συγχώνευσή τους, η νέα τέχνη, η βυζαντινή.
Αν παρατηρήσουμε παραστάσεις της αρχαίας γλυπτικής, όπως το ανάγλυφο από τη μαρμάρινη σαρκοφάγο (φέρετρο) της Σιδώνος, η οποία θεωρείται πως προοριζόταν για τον Μέγα Αλέξανδρο, όπου στη μία πλευρά της απεικονίζεται στη μάχη της Ισσού έφιππος ο Αλέξανδρος, ή ακόμα τον ανδριάντα στην αναθηματική στήλη του ρωμαίου στρατηγού Αιμίλιου Παύλου, που κατάκτησε τη Μακεδονία νικώντας το βασιλιά Περσέα, θα αναγνωρίσουμε τη στάση των στρατιωτικών αγίων Δημητρίου και Γεωργίου. Στη συγκεκριμένη μάλιστα αγιογράφηση του Αγ. Δημητρίου που παραθέτουμε ο νικημένος και αμυνόμενος αντίπαλος έχει κατάδηλη ομοιότητα με τη στάση του ηττημένου αντιπάλου στον ανδριάντα του Αιμίλιου Παύλου
Η αγιογραφία εξάλλου και η αρχαία ελληνική τέχνη έχουν επηρεάσει τη λαϊκή τέχνη, παράδοση που αποτέλεσε την κύρια καλλιτεχνική έκφραση για πολλούς αιώνες και η οποία έχει βαθιές ρίζες.
Μορφή της λαϊκής μας τέχνης και το θέατρο σκιών έχει ενσωματώσει, όπως θα δούμε, στοιχεία της θρησκευτικής χριστιανικής τέχνης και της αρχαιοελληνικής. Κατ’ αρχή η φιγούρα του Μεγαλέξανδρου με το καταραμένο φίδι παραπέμπει στον Άγιο Γεώργιο και το δράκο, που και αυτό το δίδυμο αποτελεί επιβίωση της ιστορίας του Περσέα της ελληνικής μυθολογίας που έσωσε την Ανδρομέδα από το δράκο ή του Βελλεροφόντη που καβάλα στον Πήγασο σκότωσε κι αυτός ένα τέρας! Έμμεση επίδραση της αρχαιοελληνικής μυθολογίας στο θέατρο σκιών μέσω της χριστιανικής τέχνης ή άμεση, ως επιβίωση του μύθου για τα κατορθώματα των παραπάνω ηρώων; Ίσως η πρώτη εκδοχή, αν παρατηρήσουμε το σταυρό στο άκρο του ακοντίου του μακεδόνα ήρωα!
Την άποψη για τη σχέση του ελληνικού θεάτρου σκιών με τη χριστιανική και την αρχαία ελληνική τέχνη εξέφρασε και απέδειξε επαρκώς την Τετάρτη 5 Μαρτίου στο Περί Σκιών (Νόρμαν 18-20, Αγ. Διονύσιος) ο ομιλητής Δρ. Παιδαγωγικής-Καραγκιοζοπαίχτης-Συγγραφέας κ. Θωμάς Αθ. Αγραφιώτης με θέμα της ομιλίας του «Η τέχνη του Θεάτρου Σκιών από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα: Το νεοελληνικό Θέατρο Σκιών και ο πατρινός Καραγκιόζης». Σύμφωνα, λοιπόν, με τον κύριο Αγραφιώτη, εικαστικά – όχι κατ’ ανάγκη θεματικά – το ελληνικό θέατρο σκιών συγγενεύει με την αρχαιοελληνική αγγειογραφία και μάλιστα με τον μελανόμορφο ρυθμό, όπου οι φιγούρες παριστάνονται με μαύρο χρώμα, ως σκιές, συνήθως σε στάση προφίλ, με εγχάρακτες τις λεπτομέρειες ή ζωγραφιστές με λευκό χρώμα ή βυσσινί πάνω στο μαύρο, όπως ακριβώς βλέπουμε τις σκιές στον μπερντέ του Καραγκιόζη!
Αν παρατηρήσουμε μάλιστα τις παρατιθέμενες φιγούρες, η στάση των χεριών είναι όμοια με τις φιγούρες του θεάτρου σκιών, το μάτι σχεδιασμένο κατά μέτωπο, ενώ βλέπουμε το προφίλ της φιγούρας, όπως συνήθως στον Καραγκιόζη, και, αν στο προτεταμένο δεξί χέρι του Ποσειδώνα φανταστούμε τη γκλίτσα του Μπαρμπαγιώργου, τότε οι ομοιότητες είναι αναμφισβήτητες!
Παναγιώτης Χαλούλος, φιλόλογος
http://users.sch.gr/pchaloul/