Τα πλαστικά απορρίμματα είναι χωρίς αμφιβολία μεγάλο πρόβλημα για τις θάλασσες και τις ακτές αλλά και γενικότερα για τα υδατικά συστήματα. Όταν ξεκίνησα να ασχολούμαι με τα πλαστικά στις παραλίες, δεν φανταζόμουνα ποτέ ότι στις ακτές της χώρας μας θα ξεβραζόταν φάλαινα, η οποία θα είχε καταπιεί 100 πλαστικές σακούλες! 

 

Όλοι έχουμε δει στις παραλίες κάποια μακροπλαστικά απορρίμματα, τα οποία είτε έχουν αποτεθεί στην παραλία, είτε έχουν ξεβρασθεί από τη θάλασσα. Όμως, με τον όρο «μικροπλαστικά» συνήθως εννοούμε μικρά πλαστικά κομματάκια διαμέτρου περίπου 0,3-5 mm (αυτό το εύρος συγκρίνεται με π.χ. το πάχος από δύο ανθρώπινες τρίχες ως το μέγεθος ενός κόκκου ρυζιού).  Υπάρχουν δύο κατηγορίες μικροπλαστικών: 

 

(α) Τα μικρά σφαιρίδια, που είναι πρώτη ύλη για την κατασκευή οποιουδήποτε πλαστικού (βιομηχανικά πλαστικά) ή περιέχονται σε προϊόντα προσωπικής φροντίδας (π.χ. peeling με πλαστικά μπαλάκια) και φτάνουν στις παραλίες από κακή διαχείριση κατά τη χρήση ή τη μεταφορά τους, και 

(β) Τα μικρά θραύσματα πλαστικού (ή πλαστικά κατανάλωσης) που προέρχονται από τη μηχανική ή τη βιολογική αποδόμηση των μεγαλύτερων πλαστικών (κατακερματισμός πάνω σε πλοία για την παράνομη διάθεσή τους στη θάλασσα ή διάβρωση λόγω των περιβαλλοντικών συνθηκών).  

Τα μικροπλαστικά είναι συνήθως τα κομμάτια εκείνα που τελικά μένουν στο περιβάλλον περισσότερο. Πολλές φορές λόγω του μεγέθους τους και του σχήματός τους καταναλώνονται από τα θαλασσοπούλια, τις θαλάσσιες χελώνες αλλά και τα μεγάλα ψάρια και τα μικρά θηλαστικά που είτε τα μπερδεύουν με μικρούς οργανισμούς που αποτελούν την τροφή τους είτε τα καταπίνουν από λάθος.  Το κύριο πρόβλημα με αυτήν την κατάποση είναι ότι με το στομάχι τους γεμάτο πλαστικά τα ζώα αυτά αισθάνονται ότι είναι χορτάτα και πεθαίνουν από ασιτία.  Αυτό είναι εντυπωσιακό, αν σκεφτεί κανείς ότι πάνω από την Ευρώπη καθημερινά πετάει ένας τόνος πλαστικών στα στομάχια ενός μόνο είδους θαλασσοπουλιών (fulmar)!  Αν όμως το σχήμα των μικροπλαστικών είναι αιχμηρό τότε η κατάποση μπορεί άμεσα να αποβεί μοιραία εξαιτίας τραυματισμού που μπορεί να υποστεί το ζώο.   

 

Τοξικές ουσίες από τα μικροπλαστικά μεταφέρονται στα ζώα

Ωστόσο υπάρχουν και άλλα προβλήματα που σχετίζονται με την κατάποση αυτών των μικροπλαστικών από τους θαλάσσιους οργανισμούς.  Τα πλαστικά κουβαλάνε μαζί τους διάφορες τοξικές ουσίες. Αυτές είτε βρίσκονται μέσα στα πλαστικά από τη στιγμή της παραγωγής τους (π.χ. χρωστικές, εννεϋλοφαινόλες), είτε τις αποκτούν κατά τη διάρκεια της περιπλάνησής τους στη θάλασσα. Έχοντας παραμείνει όμως για μεγάλο χρονικό διάστημα στο νερό, είναι πολύ πιθανό να κουβαλάνε μαζί τους και την υπογραφή της ρύπανσης της θαλάσσιας εκείνης περιοχής, όταν τελικά ξεβράζονται σε παραλίες δίπλα από περιβαλλοντικά επιβαρυμένες τοποθεσίες. Είναι πολύ πιθανό αυτή η ρύπανση να περάσει στο σώμα του ζώου, το οποίο έχει καταπιεί το μικροπλαστικό, και να συσσωρευτεί εκεί με αποτέλεσμα να του δημιουργήσει ανεπιθύμητες χρόνιες παθήσεις. Προς το παρόν αυτός ο μηχανισμός μελετάται από τους επιστήμονες. Μέχρι στιγμής έχουν βρεθεί θαλασσοπούλια, τα οποία είχαν στο στομάχι τους μικροπλαστικά με μεγάλη συγκέντρωση βιομηχανικών ρύπων και συνάμα οι ίδιοι ρύποι μετρήθηκαν και στο σώμα τους σε μεγάλες συγκεντρώσεις. Το ερώτημα είναι αν το πλαστικό μετέφερε στο σώμα των πουλιών τους ρύπους ή μήπως, επειδή τα θαλασσοπούλια και τα μικροπλαστικά προέρχονται από την ίδια περιοχή, είναι φυσικό να περιέχουν τους ίδιους ρύπους.  

Επίσης, η συσσώρευση των ρύπων στα μικροπλαστικά τούς εμποδίζει να καθιζάνουν στο θαλάσσιο ίζημα ή να βιοαποδομηθούν.  Έτσι η ρύπανση παραμένει μέσα στα μικροπλαστικά και, όταν μειωθεί η τιμή του ρύπου στο νερό, τα μικροπλαστικά δρουν ως πηγή του ρύπου προς το θαλασσινό νερό.  

Αναλύσεις που έχουν γίνει στη χώρα μας από την Ερευνητική Ομάδα Περιβαλλοντικής Χημείας με έμφαση στην Υγρή Ρύπανση του Τμήματος Χημείας του Πανεπιστημίου Πατρών έχουν δείξει ότι πλαστικά σφαιρίδια που έχουν ληφθεί από το Σαρωνικό Κόλπο περιείχαν μεγάλες συγκεντρώσεις τοξικών ενώσεων βιομηχανικής προέλευσης. Οι συγκεντρώσεις των τοξικών ουσιών που είχαν τα πλαστικά σφαιρίδια που βρέθηκαν στο Σαρωνικό ήταν οι μεγαλύτερες στη Μεσόγειο και ήταν συγκρίσιμες με αυτές των χωρών της Μαύρης Θάλασσας.  Πλαστικά σφαιρίδια τα οποία πάρθηκαν από τον Πατραϊκό και τη Λέσβο δεν περιείχαν αυτές τις τοξικές ενώσεις ή τις περιείχαν σε πολύ χαμηλές συγκεντρώσεις. Επίσης στο ίδιο εργαστήριο βρήκαμε ότι, εκτός από τη φυσική διάβρωση των πλαστικών, πολλές φορές υπάρχει και χημική αλλοίωση, με αποτέλεσμα τα πλαστικά να παύουν πλέον να είναι αδρανή ως προς την αλληλεπίδρασή τους με τα βαρέα μέταλλα.  

 

Αντιμετώπιση του προβλήματος των μικροπλαστικών: Είναι εφικτή;

Τι μπορούμε να κάνουμε; Να βλέπουμε γύρω μας, να παρατηρούμε και να χρησιμοποιούμε το μυαλό μας!! Όλοι έχουμε ανοίξει ένα συρτάρι με ξεχασμένες βιοδιασπώμενες σακούλες και έχουμε βρει κομματάκια πλαστικού, τα οποία δεν ξέρουμε πώς να τα ξεφορτωθούμε! Μήπως η λύση του βιοδιασπώμενου δεν είναι η καλύτερη; Είναι σίγουρα πιο εύκολο να διαχειριστεί κανείς ένα μεγάλο πλαστικό ποτήρι ανακυκλώνοντάς το, παρά χιλιάδες μικρά κομματάκια πλαστικού. Πρέπει να σκεφτούμε βιώσιμες εναλλακτικές λύσεις. Να σχεδιάσουμε νέα πλαστικά και νέους κύκλους ζωής των προϊόντων, ώστε να καταλήξουμε σε ένα κλειστό κύκλο ανακύκλωσης των πλαστικών. Να σχεδιάσουμε βιοπλαστικά από απόβλητα βιομάζας, όπως κάνουν συνάδελφοι στο Ερευνητικό Ινστιτούτο ΙΕΧΜΗ της Πάτρας.  Το βιβλίο με τα ρεκόρ Guinness δεν δέχεται πλέον να δημοσιεύσει οποιοδήποτε ρεκόρ που να περιλαμβάνει απελευθέρωση μπαλονιών στο περιβάλλον. Το σλόγκαν τους είναι ότι «Η ρύπανση από τα μπαλόνια είναι ένα παγκόσμιο πρόβλημα, το οποίο είναι δυνατό να προληφθεί».  Μπορούμε να κάνουμε και εμείς το ίδιο με την έναρξη του καρναβαλιού.  Να σκεφτούμε κάτι εναλλακτικό αντί απλώς να διαμαρτυρηθούμε.  Επίσης στο καρναβάλι εμφανίζεται το πρόβλημα με το πλαστικό κομφετί, το οποίο δεν διαλύεται με το νερό και καταλήγει στους υπονόμους και από εκεί στη θάλασσα. Η εναλλακτική λύση είναι το χάρτινο κομφετί ή ακόμα και τα ροδοπέταλα για να γιορταστεί μία χαρούμενη εκδήλωση όπως είναι η απονομή των πτυχίων στο πανεπιστήμιο. Δημιουργικές λύσεις υπάρχουν και πολλές από αυτές θα μπορούσαν να ενισχύσουν και την τοπική επιχειρηματικότητα.       

  Χρυσή  Κ. Καραπαναγιώτη, 

Επικ. Καθηγήτρια, Τμήμα Χημείας, Πανεπιστήμιο Πατρών