Το πρόβλημα
Το ότι η χώρα μας μονίμως ακολουθεί ως ουραγός, ασθμαίνοντας και με πολυετή καθυστέρηση την ευρωπαϊκή πολιτική για τη διαχείριση των αστικών απορριμμάτων, είναι γνωστό. Δυστυχώς, τα πράγματα είναι ακόμη χειρότερα όσον αφορά στα απόβλητα εκσκαφών, κατασκευών και κατεδαφίσεων (ΑΕΚΚ), κοινώς μπάζα. Το καθόλου τιμητικό αποτέλεσμα είναι να μπορεί να δει κανείς μπάζα οπουδήποτε, ακόμη και σε τόπους που δεν θα το περίμενε, λες και αποτελούν μέρος της ενδημικής χλωρίδας. Στις χειρότερες περιπτώσεις μπάζα απορρίπτονται σε εθνικά πάρκα, όχθες ποταμών, τοπία ιδιαίτερου φυσικού κάλλους με χαρακτηριστικό παράδειγμα την έξοδο του φαραγγιού του Βουραϊκού στην Αχαΐα, και ειδικότερα μόλις πάνω από τη γέφυρα της Εθνικής οδού.
Η νομοθεσία
Η ευρωπαϊκή οδηγία 2008/98/EK υπάρχει, έχει μεταφερθεί στο δίκαιο της χώρας μας, αλλά εφαρμογή βλέπουμε ελάχιστη ως καθόλου. Η ειδική νομοθεσία που επιβάλλει τη βιώσιμη διαχείρισή τους, προβλέποντας διαχωρισμό και ανακύκλωση με υπεύθυνο γι’ αυτό εκείνον που παράγει τα απόβλητα αυτά (Ευρωπαϊκή Οδηγία για τη διαχείριση αποβλήτων 2008/98, ΚΥΑ 36259/του 2010 και άρ. 40 του νόμου 4030/2011), είναι σε ισχύ εδώ και δυόμιση χρόνια, αλλά οι ρυθμοί εφαρμογής της είναι απογοητευτικοί. Βασική της αρχή είναι αυτή της ευθύνης του παραγωγού των αποβλήτων, και προβλέπεται η ίδρυση «Συστημάτων Διαχείρισης» με στόχο την επαναχρησιμοποίηση, ανάκτηση, ανακύκλωση τουλάχιστον του 30% ως το 2012 και τουλάχιστον του 50% των αποβλήτων αυτών μέχρι την 1-1-2014, ημερομηνία κατά την οποία πρέπει η χώρα να έχει πλήρως καλυφτεί με συστήματα διαχείρισης.
Αξίζει να σημειωθεί ότι το αρχικό σχέδιο της ΚΥΑ είχε γίνει από το 2003 αλλά παρέμενε επί επταετία στα συρτάρια είτε λόγω γραφειοκρατίας είτε γιατί κωλυσιεργούσαν οι ενδιαφερόμενοι.
Αλλά και μετά την θέση σε ισχύ της νομοθεσίας λίγες και διάσπαρτες πρωτοβουλίες έχουν αναληφθεί. Και όχι μόνο αυτό, αλλά το ΥΠΕΚΑ, σε μια κακώς εννοούμενη προσπάθεια να «διευκολύνει» τους κατασκευαστές δημοσίων έργων, επιχείρησε με εγκύκλιό του ερμηνεία του εν λόγω νομικού πλαισίου, σύμφωνα με την οποία «δεν απορρέει υποχρέωση διαχείρισης της περίσσειας των εκσκαφών που προέρχονται από δημόσια έργα, κατά την οδηγία – πλαίσιο για τη διαχείριση αποβλήτων 2008/98».
Την απόπειρα αυτή μείωσης του κατασκευαστικού κόστους με μετακύλισή του στο περιβάλλον ματαιώνει (ελπίζουμε!) η απάντηση του αρμόδιου Επιτρόπου της ΕΕ κ Potočnik σε σχετική ερώτηση του ευρωβουλευτή Νίκου Χρυσόγελου, ότι «Σε κάθε περίπτωση, οι νομικές υποχρεώσεις που προβλέπει η οδηγία πλαίσιο δεν κάνουν διάκριση μεταξύ των αποβλήτων που παράγονται από τον δημόσιο ή τον ιδιωτικό τομέα. Το χώμα και οι πέτρες που εκσκάπτονται κατά τη διαδικασία κατασκευής δημοσίων (και ιδιωτικών) έργων αποτελούν απόβλητα, εάν ο κάτοχος των υλικών αυτών τα απορρίπτει ή προτίθεται ή υποχρεούται να τα απορρίψει σύμφωνα με τον ορισμό των αποβλήτων που προβλέπεται στο άρθρο 3 παράγραφος 1 της οδηγίας πλαισίου».
Τι πρέπει να γίνει
Η εφαρμογή της νομοθεσίας ευρωπαϊκής και εθνικής είναι υποχρεωτική και υπόκειται σε σαφές χρονοδιάγραμμα. Οι μέχρι τώρα προσπάθειες μεμονωμένων επιχειρηματιών ή φορέων της Αυτοδιοίκησης απέχουν μακράν από τα απαιτούμενα για μια βιώσιμη διαχείριση του προβλήματος, κύριο στοιχείο της οποίας είναι η πλήρης κάλυψη της επικράτειας αφενός, η ορθή τήρηση των προδιαγραφών της νομοθεσίας αφετέρου. Παρότι η ευθύνη συγκρότησης των συστημάτων ανατίθεται από τη νομοθεσία στους παραγωγούς, κρίσιμο είναι το θέμα της χωροθέτησης εγκεκριμένων χώρων αξιοποίησης ή διάθεσης. Αν θέλουμε να είμαστε ρεαλιστές και για να μην δίνουμε σε λίγο απλώς αγώνα για την αναστολή των προστίμων, πρέπει να αναγνωρίσουμε ότι ιδιώτες, ιδίως μικρότεροι παραγωγοί αποβλήτων, δεν μπορούν να επιτύχουν, μόνοι, χωροθέτηση χώρων διαχείρισης.
Στο κρίσιμο αυτό πεδίο η ευθύνη δεν μπορεί να αναληφθεί από άλλον εκτός των φορέων της Τοπικής Αυτοδιοίκησης. Οφείλουν και τους χώρους να βρουν, και να πιέσουν σθεναρά για τη δημιουργία «συστημάτων», για τη συμμετοχή σε αυτούς όλων των παραγωγών ΑΕΚΚ και την τεχνικά ορθή διαμόρφωση και λειτουργία των χώρων ανακύκλωσης και τελικής διάθεσης του υπολείμματος. Σοβαρό ρόλο συντονισμού και άσκησης πίεσης προς όλους του εμπλεκόμενους, τοπική αυτοδιοίκηση και παραγωγούς αποβλήτων, μπορεί και οφείλει να παίξει η περιφερειακή αυτοδιοίκηση.
Η μετατροπή της ελληνικής υπαίθρου σε μπαζότοπο δεν μπορεί να γίνεται πλέον ανεκτή.
Γιώργος Κανέλλης