Όλοι σχεδόν έχουμε δει σκουπίδια στις παραλίες, αρκετοί από εμάς έχουν παρατηρήσει σκουπίδια  να επιπλέουν στη θάλασσα αλλά σχεδόν κανείς δεν έχει δει τα σκουπίδια να καλύπτουν το θαλάσσιο πυθμένα. Αυτό αναμφίβολα δυσκολεύει το έργο της ευαισθητοποίησης των πολιτών αφού δεν έχουν αντίληψη του προβλήματος ενώ επιπλέον δυσχεραίνει την επιστημονική καταγραφή του προβλήματος.
Το πρόβλημα των στερεών απορριμμάτων στο θαλάσσιο περιβάλλον απασχολεί όλο και εντονότερα τα τελευταία χρόνια τη διεθνή επιστημονική κοινότητα και τους Διεθνείς οργανισμούς καθώς οι επιπτώσεις τόσο στα θαλάσσια ζώα (χελώνες, δελφίνια, πουλιά κ.α)  στην αλιεία, και γενικότερα στο περιβάλλον όσο και στη ναυσιπλοΐα και στον τουρισμό είναι πλέον μεγάλες.
Η μέθοδος
Οι εικόνες που έφερε από βαθιά νερά το βαθυσκάφος του Εργαστηρίου Θαλάσσιας Γεωλογίας και Φυσικής Ωκεανογραφίας (ΕΘΑΓΕΦΩ) του Τμήματος Γεωλογίας, του Πανεπιστήμιου Πατρών, εικόνες με σκουπίδια να καλύπτουν τον πυθμένα ήταν η αφορμή να μελετηθεί με πιο συστηματικό τρόπο το πρόβλημα των απορριμμάτων στο θαλάσσιο πυθμένα.
Η ερευνητική ομάδα του ΕΘΑΓΕΦΩ, αποτελούμενη από τον Επίκουρο Καθηγητή Γιώργο Παπαθεοδώρου και τον υποψήφιο διδάκτορα Ανδρέα Κουτσοδενδρή, για να ξεπεράσει το πρόβλημα της συλλογής των απορριμμάτων από τον πυθμένα αξιοποίησε έναν πρακτικό τρόπο για την συγκομιδή τους. Πιο συγκεκριμένα, τα απορρίμματα συγκεντρώθηκαν από μηχανότρατες πυθμένα με «πόρτες» κατά τη διάρκεια της αλιευτικής δραστηριότητας.
Τρεισήμισι χιλιάδες (3500) απορρίμματα συλλέχθηκαν μαζί με αλιεύματα από μια συνολική επιφάνεια θαλάσσιου πυθμένα 20 τετρ. χιλιομέτρων, κατά τη διάρκεια της αλιευτικής περιόδου τα τελευταία πέντε χρόνια από τον Πατραϊκό, τον Κορινθιακό, το Λακωνικό κόλπο και τη θάλασσα των Εχινάδων. 
Ερωτήματα όπως,
• ποια είναι η πυκνότητα των σκουπιδιών στον πυθμένα ;
• ποια είναι τα πιο συνηθισμένα σκουπίδια ;
• και ίσως το πιο σημαντικό ερώτημα ποιες είναι οι πηγές εισόδου των σκουπιδιών στη θάλασσα ;
δεν είναι εύκολο να απαντηθούν με αυστηρά επιστημονικό τρόπο.
Από την άλλη πλευρά αυτές οι απαντήσεις είναι πολύ σημαντικές για τη σχεδίαση των δράσεων που θα διαχειριστούν το πρόβλημα. Για να δοθούν οι ασφαλέστερες εκτιμήσεις στα πιο πάνω ερωτήματα εφαρμόστηκε μια διεθνώς αποδεκτή μεθοδολογία. Τα απορρίμματα ζυγίστηκαν, ταξινομήθηκαν με βάση το υλικό τους και την πρώτη και δεύτερη χρήση τους ενώ καταγράφηκε όπου ήταν δυνατόν η ημερομηνία λήξης και η χώρα ή η περιοχή προέλευσης που αναγραφόταν στις συσκευασίες .
Τι έδειξαν οι έρευνες
Στις περιοχές που μελετήθηκαν εντοπίζονται πολλές διαφορετικές πηγές απορριμμάτων. Τα αστικά κέντρα, οι τουριστικές, αγροτικές και βιομηχανικές περιοχές ευθύνονται για απορρίμματα που έχουν μεταφερθεί από τη χέρσο προς τη θάλασσα. Τα απορρίμματα εισέρχονται στη θάλασσα κυρίως από τους ποταμοχείμαρρους και την απευθείας απόρριψη τους στις παραλίες. Επιπλέον, η  ναυσιπλοΐα  και η αλιεία σχετίζονται με αντικείμενα που απορρίπτονται άμεσα στο θαλάσσιο χώρο.
Τα αποτελέσματα έδειξαν πως το πλαστικό (56%) ήταν το κυρίαρχο υλικό των απορριμμάτων. Ακόμα, το μέταλλο (17%) και το γυαλί (10%) είχαν σημαντική εμφάνιση. Οι συσκευασίες ποτών και αναψυκτικών αποτελούν το 32% των απορριμμάτων, τα απορρίμματα γενικής συσκευασίας το 28% και οι συσκευασίες τροφίμων το 21%.
Συνολικά, οι συσκευασίες αποτελούν το 81% των απορριμμάτων στη θάλασσα, ενώ τρία μόλις αντικείμενα, οι σακούλες απορριμμάτων, τα κουτάκια αλουμινίου και τα πλαστικά μπουκάλια νερού αποτελούν το 48% των απορριμμάτων.
Ο Πατραϊκός κόλπος αποτελεί την περιοχή με τα περισσότερα απορρίμματα συγκριτικά με τις περιοχές που μελετήθηκαν. Στο κόλπο αυτό  καταγράφηκαν  188 – 437 αντικείμενα ανά τετρ. χιλιομ. του πυθμένα. Αντίστοιχα, στο δυτικό Κορινθιακό κόλπο καταγράφηκαν 116, στο βόρειο Λακωνικό 85 και στην περιοχή της θάλασσας των Εχινάδων 72 απορρίμματα ανά τετρ. χιλιομ. του πυθμένα, αντίστοιχα. Επιπλέον, το βάρος των απορριμμάτων κυμάνθηκε μεταξύ 5 – 47 κιλά ανά  τετρ. χιλιομ. πυθμένα.
Οι εκτιμήσεις αυτές οδηγούν σε ανησυχητικά συμπεράσματα καθώς για παράδειγμα ο Πατραϊκός κόλπος σύμφωνα με αυτές καλύπτεται από 100.000 σκουπίδια, συνολικού βάρους πολλών δεκάδων τόννων. Πρέπει να τονισθεί ότι οι εκτιμήσεις αυτές είναι σημαντικά μικρότερες από τις πραγματικές καθώς οι δειγματοληψίες σκουπιδιών έγινα σε βαθειά νερά και όχι κοντά στις ακτές όπου το ρυπαντικό φορτίο είναι μεγαλύτερο.
Η επεξεργασία των αποτελεσμάτων έδειξε τρεις κύριες πηγές εισόδου των στερεών απορριμμάτων στο θαλάσσιο περιβάλλον καθώς και τη συμμετοχή κάθε μιας απο αυτές τις πηγές στη ρύπανση των θαλασσίων περιοχών που μελετήθηκαν:
α) παράκτια χερσαία απόρριψη: Χαρακτηρίζεται από απορρίμματα αναψυχής, οικιακής και αγροτικής χρήσης. Στα απορρίμματα αυτά υπάρχει σημαντική επικράτηση του πλαστικού, της γενικής συσκευασίας και της συσκευασίας τροφίμων. Η παράκτια αυτή πηγή επηρεάζει το ανατολικό τμήμα του Πατραϊκού κόλπου, τον Κορινθιακό και Λακωνικό κόλπο και την περιοχή εκβολής του ποταμού Αχελώου στις Εχινάδες. Τα απορρίμματα εισέρχονται κυρίως από τους ποταμοχειμμάρους και την απευθείας απόρριψη τους στις ακτές από τους επισκέπτες σε αυτές. Η χερσαία απόρριψη είναι υπεύθυνη για το 83%, το 92%, το 93% και το 55% του ρυπαντικού φορτίου του Ανατολικού Πατραϊκού, Δυτικού Κορινθιακού, Λακωνικού κόλπου και της θάλασσας των Εχινάδων, αντίστοιχα.
β) απόρριψη από πλοία: Χαρακτηρίζεται από υψηλά ποσοστά μέταλλου και γυαλιού, καθώς και συσκευασίας ποτών και αναψυκτικών. Αυτά τα απορρίμματα προέρχονται από την άμεση απόρριψή από τους ταξιδιώτες των πλοίων και έχουν ιδιαίτερη αυξημένη παρουσία κατά μήκος των ναυσιπλοϊακών γραμμών Πάτρας-Ιταλίας στο δυτικό Πατραϊκό και τη θάλασσα των Εχινάδων. Αν και η συνθήκη MARPOL απαγορεύει την απόρριψη από τα πλοία, οι ημερομηνίες λήξης που εντοπίστηκαν σε απορρίμματα έδειξαν πως ένα σημαντικό ποσοστό τους έχει απορριφθεί πρόσφατα και συνεπώς η συνθήκη MARPOL δεν φαίνεται να είναι αποτελεσματική τουλάχιστον στις περιοχές που μελετήθηκαν. Συγκεκριμένα, σε 241 απορρίμματα συσκευασίας έγινε δυνατή η αναγνώριση της ημερομηνίας λήξης και διαπιστώθηκε ότι ένα ποσοστό 63% αυτών των απορριμμάτων έφερε μελλοντικές ημερομηνίες λήξης !! Η απόρριψη από τα πλοία είναι υπεύθυνη για το 89% του ρυπαντικού φορτίου του Δυτικού Πατραϊκού, το 32% της θάλασσας των Εχινάδων, το 13% του Ανατολικού Πατραϊκού και ένα μικρό ποσοστό (2-5%) για το Λακωνικό και Κορινθιακό κόλπο.
γ) αλιευτικά κατάλοιπα: Χαρακτηρίζονται από υψηλά ποσοστά καουτσούκ, νάιλον και σχοινιών από τα οποία έχουν κατασκευαστεί αλιευτικά εργαλεία και είναι τα βαρύτερα απορρίμματα. Τα αλιευτικά κατάλοιπα έχουν ένα συγκρίσιμο ποσοστό συμμετοχής σε όλες τις περιοχές μελέτης και κυμαίνεται μεταξύ 5 και 14 %, ενώ τοπικά στις Εχινάδες και το Δυτικό Πατραϊκό αυτό το ποσοστό είναι αυξημένο.
Λύσεις-Μέτρα
Η Πολιτεία έχει πλέον προχωρήσει σε διάφορους τομείς για τη διαχείριση των στερεών απορριμμάτων, όπως η αποκατάσταση Χ.Α.Δ.Α και η δημιουργία Χ.Υ.Τ.Α, η προώθηση της ανακύκλωσης κλπ. Εν τούτοις, δεν έχει έως τώρα πραγματοποιηθεί καμία ουσιαστική προσπάθεια για την αντιμετώπιση των απορριμμάτων στο θαλάσσιο περιβάλλον, πέραν των θετικών έμμεσων αποτελεσμάτων που θα έχει μακροπρόθεσμα η καλύτερη διαχείρισή τους στη χέρσο και του αποσμασματικού μέτρου του καθαρισμού των ακτών.
Οι έρευνες που εκτέλεσε το ΕΘΑΓΕΦΩ είναι οι πρώτες συστηματικές έρευνες για τη ρύπανση του θαλάσσιου πυθμένα από απορρίμματα και αποτελούν σοβαρή βάση για το σχεδιασμό δράσεων για τον περιορισμό του προβλήματος. Για παράδειγμα, οι έρευνες έδειξαν ότι η «απαλλαγή» από μόλις τρία αντικείμενα (πλαστικές σακούλες, μπουκάλια νερού και κουτάκια αλουμινίου) θα μπορούσε δυνητικά να μειώσει έως και 50 % τα απορρίμματα στο θαλάσσοι περιβάλλον. Συνολικά διαπιστώθηκε ότι οι χερσαίες πηγές ρύπανσης (ποταμοχείμμαροι, απόρριψη στις ακτές) συμμετέχουν με ένα ποσοστό 69% στη ρύπανση του πυθμένα, οι απορρίψεις από πλοία (ναυσιπλοία) με ένα σημαντικό ποσοστό (26%) και η αλιεία με ένα μικρό ποσοστό περίπου 5%.
Είναι φανερό ότι τα μέτρα θα πρέπει να σχεδιαστούν κυρίως προς την κατεύθυνση της αντιμετώπισης της χερσαίας και ναυσιπλοϊακής πηγής ρύπανσης. Μέτρα πρέπει να ληφθούν για τον περιορισμό των ανεξέλεγκτων απορρίψεων στις όχθες των ποταμοχεμμάρων, ενώ πρέπει να εξετασθεί η εγκατάσταση δίχτυνων φραγμάτων στις εκβολές τους ώστε να συλλέγονται τα απορρίμματα πριν εισέλθουν στη θάλασσα. Επιπλέον, δράσεις πρέπει να σχεδιαστούν και ελαφρές εγκαταστάσεις να δημιουργηθούν στις ακτές για τον περιορισμό της ρύπανσης τους και τη μείωση της εισόδου των απορριμμάτων από αυτές προς τη θάλασσα.. Οι έλεγχοι για την τήρηση της νομοθεσίας MARPOL Annex V πρέπει να εντατικοποιηθούν και οι ναυσιπλοϊακές γραμμές να επιτηρούνται αυστηρά ώστε να περιοριστεί η από θαλάσσης απόρριψη σκουπιδιών. Όλες οι παραπάνω δράσεις πρέπει να συνοδεύονται και να υποστηρίζονται από διαφημιστικές εκστρατείες ενημέρωσης των πολιτών. Τα προγράμματα περιβαλλοντικής εκπαίδευσης της Β’θμιας Εκπαίδευσης βοηθούν σημαντικά στην ανάπτυξη περιβαλλοντικής «κουλτούρας» στους νέους και η στόχευσή τους στο πρόβλημα των απορριμμάτων στη θάλασσα θα μπορούσε να αποδώσει σημαντικούς καρπούς στο μέλλον.   
Παράλληλα με αυτές τις δράσεις θα μπορούσαν να αναπτυχθούν και άλλες δραστηριότητες όπως η χρήση του αλιευτικού στόλου ώς μέσου για την ανακούφιση του θαλάσσιου περιβάλλοντος από τα απορρίμματα. Τα σκουπίδια που «αλιεύονται» από τις μηχανότρατες θα μπορούσε να οδηγούνται σε ειδικά διαμορφωμένους χώρους συλλογής απορριμάτων στις ιχθυόσκαλες και από εκεί, σε συνεργασία με τους Δήμους, να μεταφέρονται για υγειονομική ταφή.
Το πρόβλημα της ρύπανσης του θαλάσσιου περιβάλλοντος από τα στερεά απορρίμματα έχει πάρει πλέον ανησυχητικές διαστάσεις και απαιτούνται οι συνδυασμένες προσπάθειες της Πολιτείας, των Πανεπιστημίων, των Ινστιτούτων, των μη κερδοσκοπικών οργανώσεων, των επιχειρήσεων, των μέσων ενημέρωσης και των πολιτών.

ΣΤΕΡΕΑ ΑΠΟΡΡΙΜΜΑΤΑ «ΧΡΟΝΟΣ ΖΩΗΣ» ΣΤΟ ΘΑΛΑΣΣΙΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ
Χαρτιά 1-3 χρόνια
Βαμμένα ξύλα 13-20 χρόνια
Πλαστικές σακούλες 30-100 χρόνια
Κασσιτερόκουτα 190 χρόνια
Αλουμινόκουτα και πλαστικά μπουκάλια 200-500 χρόνια
Πηγή: MEDWAVES, UNEP No 21, 1991

Η μηχανότρατα πυθμένα με υδραετούς («πόρτες») είναι η συνηθέστερη δυναμική μέθοδος αλίευσης του πυθμένα στον Ελληνικό χώρο. Σύμφωνα με αυτή τη μέθοδο ένας δίχτυνος σάκκος σύρεται πάνω στην επιφάνεια του πυθμένα και συλλαμβάνει βενθοπελαγικούς οργανισμούς και γενικώς οτιδήποτε βρίσκεται στην επιφάνεια του. Με τον τρόπο αυτό είναι δυνατή η συλλογή απορριμμάτων από την επιφάνεια του πυθμένα. Το στόμιο του δίχτυνου σάκκου (περίπου 15 μέτρα) παραμένει ανοιχτό κατά τη διάρκεια της σύρσης, με δύο υδροδυναμικές διατάξεις, τους υδραετούς (γνωστές ώς «πόρτες»), που σύρονται μπροστά από το σάκκο.  Η διαδρομή κατά μήκος της οποίας γίνεται η σύρση του σάκκου πάνω στον πυθμένα λέγεται «καλάδα» και πρέπει να είναι απαλλαγμένη από οποιαδήποτε μορφολογική έξαρση (φυσική ή τεχνητή). Παράλληλα, η καταγραφή της πορείας του σκάφους με GPS (δορυφορικό σύστημα προσδιορισμού θέσης) καθιστά δυνατό το γεωγραφικό καθορισμό των «καλάδων» και συνεπώς των στερεών απορριμμάτων που συλλέγονται.