Οι ακατοίκητες νησίδες ή βραχονησίδες είναι οι τελευταίες ψηφίδες ενός απίστευτου κόσμου, πριν την εμφάνιση του ανθρώπου στη Μεσόγειο

Η Ιστορία

«Η Πρώτη Εδέμ» (The First Eden) ήταν μια μνημειώδης παραγωγή του BBC όπου ο sir David Attenborough παρουσίαζε την ιστορία της εγκατάστασης του ανθρώπου στη Μεσόγειο. Για τον άνθρωπο, ήταν μια διαδρομή στον παράδεισο. Για τη φύση, ήταν μια αντίστροφη πορεία υποβάθμισης. Κάποια στιγμή, άνθρωπος και φύση ισορρόπησαν σε αυτό που σήμερα αποκαλούμε μεσογειακό οικοσύστημα. Αυτό μοιάζει με αρμονική συνύπαρξη και ίσως είναι – αλλά στην αρχή αυτής της ιστορίας έγιναν συγκλονιστικά πράγματα. Ιδίως στα νησιά…

Πριν εμφανιστεί ο άνθρωπος, τα περισσότερα νησιά φιλοξενούσαν μια απίστευτη πανίδα, εντελώς διαφορετική από ότι στην ηπειρωτική περιοχή: νάνοι ελέφαντες, στεριανοί ιπποπόταμοι, μικροσκοπικά ελάφια, γιγάντια τρωκτικά… Από πουλιά, εκτός από είδη όμοια με τα ηπειρωτικά, υπήρχαν και ξεχωριστά ενδημικά, που δεν πετούσαν, αλλά και αμέτρητα θαλασσοπούλια που φώλιαζαν ανέμελα στο έδαφος. Όλα αυτά οφείλονταν σε κάτι απλό: στα νησιά δεν υπήρχαν άνθρωποι ούτε χερσαία σαρκοφάγα ζώα.

 Τα πάντα άλλαξαν όταν ο άνθρωπος έφτασε στα νησιά, φέρνοντας μαζί τα δικά του είδη φυτών και ζώων. Ανάμεσα σε αυτά ήσαν σαρκοφάγα όπως σκύλοι, γάτες αλλά και κουνάβια, νυφίτσες κ.λπ. (πολλοί δεν μπορούν να το πιστέψουν αλλά είναι αλήθεια: ο άνθρωπος, εσκεμμένα ή κατά λάθος, μετέφερε στα νησιά τα άγρια ζώα που ζουν σήμερα εκεί). Τα αποτελέσματα αυτής της εισβολής ήσαν ισοπεδωτικά:  τα θηλαστικά και τα ενδημικά πουλιά εξαφανίστηκαν, τα δε θαλασσοπούλια και ο Μαυροπετρίτης (το εκπληκτικό αυτό γεράκι που τρέφεται με μεταναστευτικά πουλιά πάνω από το πέλαγος) κατέφυγαν στις μικρές ακατοίκητες νησίδες…

Οι νησίδες, λοιπόν, είναι ότι απέμεινε από τότε που ο νησιωτικός κόσμος ανήκε στη φύση – προτού γίνει «κήπος της Εδέμ» για τον άνθρωπο. Είναι τα μόνα μέρη όπου επιβιώνουν ορισμένα σπάνια και σημαντικά είδη πουλιών, θυμίζοντας εποχές χιλιάδες χρόνια πριν, χωρίς τον άνθρωπο και τα ζώα που φέρνει μαζί του. Γι αυτό οι μικρές νησίδες είναι ανεκτίμητης αξίας φυσικά καταφύγια και περισσότερες από 450 βρίσκονται στον κατάλογο των Σημαντικών για τα Πουλιά Περιοχών της Ελλάδας (νησίδες περιλαμβάνονται σε 66 ΣΠΠΕ, οι περισσότερες είναι ήδη επίσημα Ζώνες Ειδικής Προστασίας).

Σήμερα, οι νησίδες είναι πολύτιμες όχι μόνο για τα θαλασσοπούλια και τον Μαυροπετρίτη. Όσο περνούσαν τα χρόνια  οι συνθήκες ζωής στα μεγάλα νησιά έγιναν ασφυκτικές (οικοπεδοποίηση, τουρισμός, δρόμοι) και για εκείνα τα πουλιά που αρχικά είχαν αντέξει το πρώτο κύμα της πρωτόγονης ανθρώπινης επέλασης. Έτσι, ολοένα περισσότερα είδη – π.χ. αρπακτικά, περιστέρια, πετροχελίδονα – αναζητούν νησίδες για να φωλιάσουν ή για να περάσουν τη νύχτα με ασφάλεια. Το ίδιο κάνουν και χιλιάδες ερωδιοί και άλλα πουλιά των υγροτόπων αν υπάρχουν κοντινές νησίδες. Φυσικά, εκτός από τα πουλιά, και η Μεσογειακή Φώκια επιβιώνει χάρη στην ύπαρξη ήσυχων νησίδων όπου γεννά και ξεκουράζεται.

Σήμερα

Είναι αυτονόητο ότι για να προστατέψουμε μια περιοχή πρέπει να διαφυλάξουμε το λόγο για τον οποίο είναι σημαντική. Αφού οι νησίδες αποτελούν πολύτιμα φυσικά καταφύγια με πρωτεύον χαρακτηριστικό την απουσία του ανθρώπου και των χερσαίων σαρκοφάγων ζώων, αυτό το χαρακτηριστικό πρέπει να διατηρήσουμε. «Τελεία και παύλα».

Πρέπει να είμαστε απόλυτα σαφείς σε αυτό. Αλλιώς, εύκολα μπορεί κάποιος να παρέμβει στις νησίδες και να ισχυριστεί ότι, για παράδειγμα, θα αποκαταστήσει τη βλάστηση, δεν θα ρυπαίνει, θα χτίζει με «σεβασμό στο περιβάλλον», δεν θα «ενοχλεί» κ.ο.κ. Όλα αυτά, όμως, είναι λεπτομέρειες. Η ουσία είναι ότι αν τα πουλιά διαπιστώσουν ότι κάπου στη νησίδα τους άρχισε να υπάρχει τακτική ανθρώπινη παρουσία, θα την εγκαταλείψουν.

Επί χιλιάδες χρόνια, η μόνη ανθρώπινη παρουσία στις νησίδες ήταν ο περιστασιακός ψαράς, ίσως κάποιος καλόγερος ή φαροφύλακας και, πρόσφατα, ο ερευνητής που ανεβαίνει για μερικά λεπτά και φεύγει όσο το δυνατόν γρηγορότερα. Τίποτε παραπάνω.

Οι 40 Νησίδες – καταφύγια πουλιών βρίσκονται, φυσικά, ανάμεσα στις 40 της πρώτης λίστας για τις οποίες αναζητά επενδυτές ελληνική κυβέρνηση. Η ανακοίνωση της Ορνιθολογικής για τις νησίδες δίνει ορισμένα παραδείγματα.

Κατά τη γνώμη μας, δύο πράγματα έχουν μεγάλη σημασία αυτή τη στιγμή:

–          Να γίνει ευρύτατη ενημέρωση για τον βασικό λόγο για τον οποίο οι νησίδες είναι μοναδικές. Άλλοι λόγοι, όπως στάθμευση περαστικών πουλιών, ενδημικά ερπετά, αισθητικοί κ.λπ., έχουν μεν σημασία (μερικές φορές μεγάλη – όπως η αξία των Στροφάδων για τα μεταναστευτικά μικροπούλια ή το ενδημικό υποείδος σαύρας Podarcis taurica thasopoulae στη Θασοπούλα), όμως σχετίζονται λιγότερο με την απουσία ανθρώπινων δραστηριοτήτων.

–          Να ενημερωθούν όλοι οι υποψήφιοι επενδυτές ότι ακόμη και στην εξωφρενική περίπτωση όπου η ελληνική κυβέρνηση προχωρήσει, η ευρωπαϊκή νομοθεσία θα ζητήσει ειδικά μέτρα. Δεν μιλάμε μόνο για μέτρα – κλισέ όπως αποκατάσταση βλάστησης, οικολογική δόμηση, «σεβασμό στη φύση» κ.λπ. Μιλάμε και για απαγόρευση κυκλοφορίας και φωτισμού τη νύχτα, απαγόρευση διανυκτέρευσης σκαφών, απαγόρευση κυκλοφορίας σε μεγάλα τμήματα του νησιού, απαγόρευση παρουσίας οποιουδήποτε κατοικίδιου ζώου κ.λπ. Πόσοι επενδυτές επιθυμούν να προβούν σε επένδυση με τέτοιους περιβαλλοντικούς όρους; Κάποιοι ίσως προχωρήσουν επειδή γνωρίζουν ότι τέτοιοι όροι δεν θα εφαρμοστούν. Ας μη φτάσουμε εκεί…

Του Κώστα Παπακωνσταντίνου