ΓΕΝΙΚΕΣ ΔΙΑΠΙΣΤΩΣΕΙΣ
Όλοι οι εισηγητές συνέκλιναν στη θέση ότι η κοινωνική οικονομία, είτε με τη μορφή των Κοινωνικών Συνεταιριστικών επιχειρήσεων (ΚΟΙΝΣΕΠ) είτε με τη μορφή άλλων αλληλέγγυων δομών, είναι ένα μοντέλο οικονομίας, που έχει ως βασικό στόχο την επιδίωξη της εξασφάλισης εργασίας, ποιοτικής διαβίωσης και πάνω απ’ όλα το όφελος της κοινωνίας.
Είναι εναλλακτική, συνεργατική, διάφανη οικονομία, ικανή να δημιουργήσει δίκαιες σχέσεις σε όλη την παραγωγική αλυσίδα, αλλά και αλληλεγγύη και βιωσιμότητα. Σε όλες τις χώρες που λειτουργεί η Κοινωνική Οικονομία εξυπηρετεί πρωτίστως τα άτομα που αναζητούν πρακτικές και άμεσες απαντήσεις στις δυσκολίες της καθημερινής ζωής, με τις οποίες έρχονται αντιμέτωποι (απασχόληση, διατροφή, υγεία, οικονομική αβεβαιότητα, στέγη κ.ά).
Επίσης, επειδή ο χώρος της κοινωνικής οικονομίας βρίσκεται ανάμεσα στον ιδιωτικό και στο δημόσιο τομέα, είναι σε θέση να ανακουφίσει αρκετά κοινωνικά προβλήματα, τα οποία, αφενός, δεν έχει τη δυνατότητα να επιλύσει το κράτος και, αφετέρου, ο ιδιωτικός τομέας δεν είναι πρόθυμος να αναλάβει πρωτοβουλίες, αφού τα οικονομικά οφέλη θεωρούνται μηδαμινά.
ΟΙ ΕΙΣΗΓΗΣΕΙΣ
Ο πρώτος εισηγητής Ανδρέας Ρουμελιώτης, σε μια χειμαρρώδη ομιλία, τόνισε, μεταξύ άλλων, ότι η Κοινωνική Οικονομία είναι μια μορφή οικονομίας καθόλου αμελητέα, για τα σύγχρονα δεδομένα, αφού αποτελεί το 9 – 10 % του ευρωπαϊκού Α.Ε.Π.
Ένα δισεκατομμύριο άνθρωποι στον κόσμο συνεταιρίζονται… δεν μπορεί να κάνουν λάθος! Αν προσθέσουμε τον κύκλο εργασιών μόνο των 300 μεγαλύτερων συνεταιρισμών (Global300, Report 2010), είναι ισοδύναμος με το ΑΕΠ της 9ης μεγαλύτερης οικονομίας στον κόσμο, της Ισπανίας. Οι συνεταιρισμοί θα μπορούσαν να έχουν τη δική τους θέση στους G20!
Η κοινωνική οικονομία έχει δημιουργήσει σε όλο τον κόσμο περισσότερες από 300 εκατομμύρια αξιοπρεπώς αμειβόμενες θέσεις εργασίας εν αντιθέσει με το νέο εργασιακό μεσαίωνα, που επιχειρείται να επιβληθεί στον ιδιωτικό τομέα και τη μείωση των μισθών στο δημόσιο.
Οι τομείς στους οποίους μπορούν να δραστηριοποιηθούν οι Κοινωνικές Συνεταιριστικές Επιχειρήσεις είναι απεριόριστοι. Ενδεικτικά αναφέρονται τα απορρίμματα, αξιοποίηση διαφόρων αδρανών υλικών, τέχνη-πολιτισμός – τουρισμός, διαχείριση νερού, δια βίου μάθηση, υγεία – πρόληψη, κοινωνική φροντίδα, αξιοποίηση εγκαταλελειμμένων κτηρίων και εργοστασίων, σχολάζουσες και ακαλλιέργητες γαίες, Α.Π.Ε (ήλιος, άνεμος) κλπ.
Με τον τρόπο αυτό θα αξιοποιηθούν υλικά και ανθρώπινο δυναμικό, θα αναπτυχθούν κοινωνικές σχέσεις και δράσεις αλληλοβοήθειας.
Η δημιουργία συνεταιριστικών τραπεζών θα ήταν απαραίτητο εργαλείο για την ευόδωση τέτοιων εγχειρημάτων, ένα λαμπρό παράδειγμα αποτελεί η τράπεζα της Καρδίτσας.
Κάτι, που επίσης μπορεί να συμβάλει στην οικονομία και ευημερία των κοινωνιών, είναι το »τοπικό νόμισμα», ως εναλλακτικό μέσο συναλλαγής (κουπόνια, υπηρεσίες, είδη), που έχει εφαρμοστεί με επιτυχία σε άλλα κράτη (Ισπανία , Ιταλία).
Η Ελλάδα, κατέληξε ο ομιλητής, μπορεί μέσα από την Κοινωνική Οικονομία να αξιοποιήσει το συγκριτικό της πλεονέκτημα – δεδομένου ότι διαθέτει τη μεγαλύτερη βιοποικιλότητα στην Ευρώπη – για να επιτύχει τη διατροφική αυτάρκεια – ασφάλεια, με βάση τους παραδοσιακούς σπόρους από ντόπιες ποικιλίες, τις Ενώσεις Καταναλωτών και προσώπων για την αειφορία, την αστική, βιολογική, αναγεννητική γεωργία, τις βιολογικές αγορές και τις αγορές αγροτών, τους αστικούς, σχολικούς λαχανόκηπους και ταρατσόκηπους κλπ.
Η Πεπίτα Κονιδάρη, μέλος ΚΟΙΝΣΕΠ «Επί-χειρών» από το Αγρίνιο, υπογράμμισε τις τεράστιες δυσκολίες και την αυταπάρνηση, που πρέπει να δείξουν εκείνοι που θα πάρουν την πρωτοβουλία για να στήσουν μια ΚΟΙΝΣΕΠ, ιδίως στα πρώτα βήματα. Έλλειψη του, έστω μικρού, απαιτούμενου κεφαλαίου, δυσπιστία και άγνοια των αρμόδιων υπηρεσιών, δυσχέρεια πρόσβασης στην αγορά, αλλά και κατεστημένες αντιλήψεις μεταξύ των μελών, είναι μερικά από τα βασικά εμπόδια, που πρέπει με μεγάλο κόπο και θάρρος να υπερπηδηθούν.
Στήσαμε έναν πολυχώρο στο Αγρίνιο, ο οποίος διαθέτει εκθετήριο, τρία οργανωμένα εργαστήρια, μια μικρή κουζίνα και ένα άνετο καθιστικό, ώστε να μπορεί ο επισκέπτης όχι μόνο να δει ή να αγοράσει κάποιο από τα έργα μας, να εργαστεί και να παρακολουθήσει κάποιο σεμινάριο, αλλά και να χαλαρώσει πίνοντας ένα καφέ, να συμμετέχει σε δράσεις, καθώς και να ανταλλάξει απόψεις και να επικοινωνήσει μαζί μας ή με άλλους επισκέπτες, με τους οποίους υπάρχουν πιθανόν κοινά ενδιαφέροντα. Από τον Ιούνιο του 2016 η ΚΟΙΝΣΕΠ επί-χειρών λειτουργεί κανονικά μέχρι σήμερα και ελπίζουμε να συνεχίσει για πολλά χρόνια ακόμη.
Περιγράφοντας την ΚΟΙΝΣΕΠ, στην οποία δραστηριοποιείται, σημείωσε: Οι δραστηριότητές μας έχουν να κάνουν με οτιδήποτε μπορεί να κατασκευαστεί και να δημιουργηθεί με τα χέρια. Εξ ου και ο τίτλος της ΚΟΙΝΣΕΠ: το επί-χειρών, που παραπέμπει στα χέρια, το πολύτιμο αυτό ανθρώπινο εργαλείο, στο οποίο οφείλεται σε μεγάλο βαθμό ο ανθρώπινος πολιτισμός.
Εκτός από το δημιουργικό, βασικό κεφάλαιο της επιχείρησής μας είναι και το εκπαιδευτικό. Στο χώρο μας πραγματοποιούνται σεμινάρια εκμάθησης τεχνών και τεχνικών, όπως γλυπτικής, ζωγραφικής, μεταλλοτεχνίας, ραπτικής, παλαίωσης και μεταμόρφωσης επίπλων, ντεκουπάζ, πλεξίματος. Επίσης, υπάρχει και ένα παιδικό τμήμα, όπου τα παιδιά μαθαίνουν να ζωγραφίζουν και να κάνουν διάφορες κατασκευές, αλλά και γλυπτά.
Η ομιλήτρια αναφέρθηκε και σε άλλες δράσεις της ΚΟΙΝΣΕΠ στην τοπική κοινωνία, όπως διοργάνωση εκθέσεων σε δημοτικούς χώρους, συνεργασία με πολιτιστικούς συλλόγους, επισκέψεις σχολείων στο χώρο της κλπ.
Ο Τάσος Νικολαδάκης, γραμματέας της πατρινής ΚΟΙΝΣΕΠ «Ανακυκλώνω στην πηγή», αναφέρθηκε στο πρόγραμμα διαλογής στην πηγή των στερεών απορριμμάτων, που πραγματοποιείται με επιτυχία εδώ και 3 χρόνια στην πόλη μας.
Ο κ. Νικολαδάκης σημείωσε ότι ο επόμενος στόχος, που ήδη άρχισε να υλοποιείται, είναι η τοποθέτηση σε συγκεκριμένους δρόμους συνοικίας του αρκτικού διαμερίσματος, με τη συναίνεση των κατοίκων, κάδων για πολλαπλή και αποδοτικότερη (τέσσερα ρεύματα – χαρτί, μέταλλα, πλαστικά, λοιπά) ανακύκλωση, προς όφελος της ΚΟΙΝΣΕΠ, αλλά προπαντός του κοινωνικού συνόλου.
Αυτή είναι η κατεύθυνση, τόνισε ο ομιλητής, για να φύγουμε από το εξαρτημένο από τους ΧΥΤΑ και τους δύο κάδους μοντέλο, που εξάντλησε τα όριά του και να πάμε σε διαχείριση απορριμμάτων φθηνότερη για τον πολίτη, με πολύ μεγαλύτερη ανάκτηση χρήσιμων υλικών και μικρότερο υπόλειμμα.
Μιλώντας για την ΚΟΙΝΣΕΠ σημείωσε: Είμαστε 170 πολίτες από διάφορες γειτονιές της βόρειας και ανατολικής Πάτρας, που ιδρύσαμε το Νοέμβριο του 2013 την Κοινωνική Συνεταιριστική Επιχείρηση (ΚΟΙΝΣΕΠ), με στόχο την ανακύκλωση με διαλογή στην πηγή και την επαναχρησιμοποίηση.
Πρόκειται για συνεταιρισμό, ο οποίος διοικείται ισότιμα από τα μέλη του. Η λειτουργία του εξυπηρετεί αποκλειστικά κοινωνικούς σκοπούς και συλλογικά οφέλη.
Η διάθεση του προκύπτοντος οφέλους της ΚΟΙΝΣΕΠ κατανέμεται: 5% για αποθεματικό, έως 35% στους εργαζόμενους και > 60% για κοινωνικούς σκοπούς.
Η “Ανακυκλώνω στην πηγή” δραστηριοποιείται στη συλλογή και ανακύκλωση υλικών από χαρτί, πλαστικό, αλουμίνιο, λευκοσίδηρο, ηλεκτρικών και ηλεκτρονικών συσκευών, μπαταριών, λαμπτήρων, ρούχων και τηγανελαίων, έχοντας συλλέξει και διαθέσει ξανά στην παραγωγή πάνω από 600 τόνους ανακυκλώσιμα υλικά, που θα κατέληγαν στην Ξερόλακκα.
Παράλληλα λειτουργούν το Repair café, ενθαρρύνοντας τους πολίτες να ασχοληθούν οι ίδιοι με την επιδιόρθωση χαλασμένων συσκευών.
Ο ομιλητής κατέληξε ότι υπάρχει μια συσσωρευμένη εμπειρία και γνώση για το πώς στήνεται μια ΚΟΙΝΣΕΠ και μπορούν και θέλουν να τη μοιραστούν και να βοηθήσουν όποιον ενδιαφέρεται.
ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΚΑΙ ΚΟΙΝΣΕΠ
Σύμφωνα με τον Ν. 4019/2011, Κοινωνική Οικονομία ορίζεται: «Tο σύνολο των οικονομικών, επιχειρηματικών, παραγωγικών και κοινωνικών δραστηριοτήτων, οι οποίες αναλαμβάνονται από νομικά πρόσωπα ή ενώσεις προσώπων, των οποίων ο καταστατικός σκοπός είναι η επιδίωξη του συλλογικού οφέλους και η εξυπηρέτηση γενικότερων κοινωνικών συμφερόντων».
Ως φορέας της Κοινωνικής Οικονομίας, θεσπίζεται η Κοινωνική Συνεταιριστική Επιχείρηση (Κοιν.Σ.Επ.). Είναι αστικός συνεταιρισμός με κοινωνικό σκοπό και διαθέτει εκ του νόμου την εμπορική ιδιότητα. Ανάλογα με τον ειδικότερο σκοπό τους, μπορούν να δημιουργηθούν τρία είδη Κοιν.Σ.Επ.
Α) Κοιν.Σ.Επ. Ένταξης
Αφορούν στην ένταξη, στην οικονομική και κοινωνική ζωή των ατόμων, που ανήκουν στις Ευάλωτες Ομάδες Πληθυσμού. Ποσοστό 40% κατ’ ελάχιστον των εργαζομένων σε αυτές τις επιχειρήσεις θα πρέπει να ανήκουν υποχρεωτικά στις Ευάλωτες Ομάδες Πληθυσμού.
Β) Κοιν.Σ.Επ. Κοινωνικής φροντίδας
Αφορούν στην παραγωγή και παροχή προϊόντων και υπηρεσιών κοινωνικού-προνοιακού χαρακτήρα σε συγκεκριμένες ομάδες πληθυσμού, όπως ηλικιωμένοι, βρέφη, παιδιά, άτομα με αναπηρία και άτομα με χρόνιες παθήσεις.
Γ) Κοιν.Σ.Επ. Συλλογικού και Παραγωγικού Σκοπού
Αφορούν την παραγωγή προϊόντων και παροχή υπηρεσιών για την ικανοποίηση των αναγκών της συλλογικότητας (πολιτισμός, περιβάλλον, οικολογία, εκπαίδευση, παροχές κοινής ωφέλειας, αξιοποίηση τοπικών προϊόντων, διατήρηση παραδοσιακών δραστηριοτήτων και επαγγελμάτων κ.α.), που προάγουν το τοπικό και συλλογικό συμφέρον, την προώθηση της απασχόλησης, την ενδυνάμωση της κοινωνικής συνοχής και την ενδυνάμωση της τοπικής ή περιφερειακής ανάπτυξης.
Στο παραπάνω πλαίσιο, έχει συσταθεί Γενικό Μητρώο Κοινωνικής Οικονομίας, το οποίο αποτελεί βιβλίο, που τηρείται σε ηλεκτρονική μορφή.
Οι Φορείς Κοινωνικής Οικονομίας, που εγγράφονται στο Μητρώο, μπορούν υπό προϋποθέσεις να χρηματοδοτούνται από το Εθνικό Ταμείο Επιχειρηματικότητας και Ανάπτυξης καθώς και από το κοινοτικό Ταμείο Κοινωνικής Οικονομίας.
Να σημειώσουμε ότι ο πρόσφατος νόμος ν. 4430/16, επιδίωξε τον εκσυγχρονισμό του πλαισίου για την κοινωνική οικονομία, προβλέποντας μάλιστα ρητά τη μη δυνατότητα συμμετοχής Δήμων στις ΚΟΙΝΣΕΠ, ώστε τα όποια δημόσια ή ευρωπαϊκά κονδύλια του τομέα να πάνε σε ΚΟΙΝΣΕΠ πραγματικές, βγαλμένες από την κοινωνία. Σημειώθηκε όμως ότι δεν αντιμετώπισε το θέμα των εναλλακτικών νομισμάτων, που σε άλλες χώρες, όπως η Γαλλία, έχουν βοηθήσει σοβαρά την κοινωνική οικονομία.
Επιμέλεια αφιερώματος: Νίκη Τσάμη, Γιώργος Βασιλακόπουλος, Γιώργος Κανέλλης