Το θέμα των επιπτώσεων στην υγεία μας από τη χρήση των κινητών τηλεφώνων σε συνδυασμό με την εκπομπή ακτινοβολίας των σταθμών βάσης, είναι πάντα στην επικαιρότητα με το σύνηθες φαινόμενο των πολιτών να αντιδρούν στην εγκατάσταση κεραιών κινητής τηλεφωνίας στην περιοχή διαμονής τους. 

Με το αφιέρωμα αυτό θα επιχειρήσουμε  να ενημερώσουμε τους αναγνώστες μας σχετικά με το φλέγον αυτό θέμα μακριά από προκαταλήψεις ή κατευθυνόμενα συμφέροντα, δίνοντας παράλληλα κάποιες πρακτικές συμβουλές για τη χρήση των κινητών. Σε κάθε περίπτωση όμως πρέπει να είναι σαφές ότι, εφόσον θέλουμε να είμαστε χρήστες κινητών, πρέπει να αποδεχθούμε και το όποιο κόστος στην υγεία μας, αφού σε ένα μεγάλο βαθμό είναι αναπόφευκτο.

Γενικά περί ακτινοβολιών

Καθημερινά «βομβαρδιζόμαστε» από διάφορες ηλεκτρομαγνητικές ακτινοβολίες που προέρχονται είτε από το σύμπαν (κοσμική ακτινοβολία) είτε από τεχνικές πηγές (γραμμές μεταφοράς ηλεκτρικής ενέργειας, οικιακές ηλεκτρικές συσκευές, αντικλεπτικά συστήματα, ασύρματα τηλέφωνα, ραδιοτηλεοπτικές κεραίες και κεραίες κινητής τηλεφωνίας κλπ). Οι ακτινοβολίες αυτές διακρίνονται σε μη ιοντίζουσες (χαμηλής συχνότητας), που δεν διασπούν τα μόρια και σε ιοντίζουσες (υψηλής συχνότητας), που είναι ιδιαίτερα διεισδυτικές και επικίνδυνες.

 Όπως φαίνεται και στο διάγραμμα ηλεκτρομαγνητικού φάσματος (Σχ. 1), το σύνολο των πηγών καθημερινής χρήσης εκπέμπουν μη ιοντίζουσες ακτινοβολίες, που όμως δημιουργούν δυσμενείς βιολογικές επιδράσεις με την αύξηση της θερμοκρασίας των ιστών λόγω της απορρόφησης της ηλεκτρομαγνητικής ακτινοβολίας από το σώμα. Και βέβαια πρέπει να σκεφτούμε ότι όλες αυτές οι ακτινοβολίες λειτουργούν αθροιστικά στον ανθρώπινο οργανισμό, με ό,τι αυτό συνεπάγεται.   

Λειτουργία του συστήματος κινητής τηλεφωνίας

Η κινητή τηλεφωνία στηρίζεται στη μετάδοση ηλεκτρομαγνητικής ακτινοβολίας μέσω των σταθμών βάσης (κεραίες + ηλεκτρονικός εξοπλισμός) και των τηλεφώνων που μετατρέπουν τον ήχο και άλλα ψηφιακά δεδομένα σε μικροκύματα και αντίστροφα. Η μετάδοση ακολουθεί τη διαδρομή: κινητό (που κάνει την κλήση)-πλησιέστερη κεραία-κινητό (που δέχεται την κλήση). Αν αυτός που καλούμε δεν είναι στην ίδια γειτονιά με μας, η κλήση μας μεταδίδεται μέσα από το δίκτυο κεραιών του παρόχου. 

 Βασικές αρχές της λειτουργίας του συστήματος είναι η αξιοπιστία του σήματος και η κάλυψη της ζήτησης σε κάθε περιοχή. Δοθέντος ότι οι κεραίες μπορούν να «εξυπηρετήσουν» ορισμένο αριθμό ταυτόχρονων κλήσεων, είναι προφανές ότι σε περιοχές υψηλής ζήτησης (αστικά κέντρα), το δίκτυο των κεραιών είναι πυκνό (απόσταση μεταξύ τους 200-500 μέτρα), ενώ σε αγροτικές είναι αραιό (2-5 χιλιόμετρα)

Ακτινοβολία κινητών – όρια έκθεσης

Η εκπεμπόμενη ακτινοβολία της κινητής τηλεφωνίας (σταθμοί βάσης, τηλέφωνα) είναι μη ιοντίζουσα ακτινοβολία της τάξης των 10⁸ Hz. 

 Η ICNIRP (∆ιεθνής Επιτροπή για την Προστασία από τις Μη Ιοντίζουσες Ακτινοβολίες), έχει θεσπίσει όρια για την ασφαλή έκθεση του κοινού στην ακτινοβολία από τα κινητά τόσο στις εντάσεις των πεδίων εκπομπής, όσο και στο ρυθμό απορρόφησης της ενέργειας από το ανθρώπινο σώμα (δείκτης SAR). 

Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει υιοθετήσει τα όρια αυτά και η Ελλάδα τα έχει κατεβάσει στο 70% (και στο 60% όταν υπάρχουν ευπαθείς ομάδες σε απόσταση λιγότερη από 300 μέτρα). Τα όρια για την Ελλάδα είναι 0,056 Watt/kg για ολόκληρο το ανθρώπινο σώμα (μέσος ρυθμός) και 1,4 Watt/kg σε ό,τι αφορά σε κεφάλι και κορμό (τοπικός ρυθμός).  Ο SAR  κυμαίνεται για τη συντριπτική πλειοψηφία των συσκευών από 0,5 Watt/kg  έως 1,3 Watt/kg (τοπικός ρυθμός). Μπορείτε ωστόσο και σεις να ελέγξτε τον SAR του κινητού σας ανατρέχοντας στα τεχνικά του χαρακτηριστικά.

Διάχυση της ακτινοβολίας στο περιβάλλον – επιδράσεις στον άνθρωπο

Όταν ο χρήστης του κινητού κάνει μια κλήση, η συσκευή του λειτουργεί ως πομπός ηλεκτρομαγνητικής ακτινοβολίας μεταβλητής ισχύος (ενέργειας ανά μονάδα χρόνου),  μέχρι να βρει τον πλησιέστερο σταθμό βάσης. Επειδή η εκπομπή γίνεται σφαιρικά, ένα μέρος της ακτινοβολίας εισέρχεται στο σώμα του. Αντίστοιχα όταν δέχεται κλήση το κινητό, λειτουργεί ως δέκτης ακτινοβολίας. Όσο πιο κοντά βρισκόμαστε σε μια κεραία ως χρήστες, τόσο λιγότερη είναι η εκπεμπόμενη (από τα κινητά μας) ενέργεια, άρα και αυτή που εισέρχεται στο σώμα μας.

 Οι κεραίες από την άλλη διαχέουν ηλεκτρομαγνητική ακτινοβολία στο περιβάλλον, ώστε να έχουν σήμα τα κινητά τηλέφωνα. Κάθε κεραία κατευθύνει την ακτινοβολία πιο έντονα προς τα μπρος παρά προς τις άλλες κατευθύνσεις. Παράλληλα ο σταθμός βάσης διαθέτει μικροκυματικές κεραίες για την επικοινωνία του με το υπόλοιπο δίκτυο. Η όποια ακτινοβολία περιορίζεται στην ευθεία που συνδέει την κεραία με μια ίδια στο άλλο άκρο της ζεύξης.

 Στο Σχήμα 2 φαίνεται ότι οι περιοχές όπου η ακτινοβολία είναι κοντά στο όριο εκπομπής (κόκκινο και κίτρινο χρώμα) περιορίζονται σε απόσταση λίγων μέτρων στην κατεύθυνση που εκπέμπει η κεραία. Αξιοσημείωτο είναι εδώ το γεγονός ότι έχουμε ελάχιστη ακτινοβολία κάτω ή πίσω από την κεραία και μηδενική στον τελευταίο όροφο, αφού μεσολαβούν τα δομικά υλικά της ταράτσας. Γενικά να γνωρίζουμε ότι η εκπεμπόμενη ακτινοβολία μειώνεται δραστικά με την απόσταση (αντιστρόφως ανάλογη με το τετράγωνο της απόστασης).

Αδειοδότηση κεραιών και έλεγχος λειτουργίας

Υπεύθυνος φορέας για την αδειοδότηση εγκατάστασης μιας κεραίας είναι η ΕΕΤΤ (Εθνική Επιτροπή Ταχυδρομείων και Τηλεπικοινωνίας). Για την αδειοδότηση αυτή απαιτούνται μια σειρά εγκρίσεων και αδειών, για τις οποίες μπορούν οι πολίτες να ενημερωθούν από το φορέα ή το διαδίκτυο. 

Το Γραφείο Μη-Ιοντιζουσών Ακτινοβολιών της ΕΕΑΕ (Ελληνική Επιτροπή Ατομικής Ενέργειας) είναι υπεύθυνο για την προστασία του πληθυσμού και του περιβάλλοντος από τις τεχνητά παραγόμενες μη ιοντίζουσες ακτινοβολίες. Συνεπώς και για τον έλεγχο της σωστής λειτουργίας των κεραιών, την τήρηση των ορίων κλπ. Πραγματοποιεί  αυτεπαγγέλτως δειγματοληπτικές μετρήσεις τουλάχιστον στο 20% των αδειοδοτημένων κεραιών ετησίως, καθώς και κατόπιν αιτήματος οποιουδήποτε προσώπου που συνοδεύεται με την καταβολή σχετικού παράβολου, εντός 20 εργάσιμων ημερών από την υποβολή του αιτήματος. Τα αποτελέσματα των ελέγχων αυτών δημοσιεύονται στην ιστοσελίδα της. Σύμφωνα με την ΕΕΑΕ οι εταιρείες κινητής τηλεφωνίας δεν ενημερώνονται για την διεξαγωγή των ελέγχων στο περιβάλλον του σταθμού τους. 

Τεχνικά βέβαια είναι εφικτή η μείωση της ισχύος εκπομπής του σταθμού κατά τη διάρκεια των μετρήσεων, με ταυτόχρονη, βέβαια, μείωση του μεγέθους των κυψελών του. Κάτι τέτοιο, όμως, θα προκαλούσε σημαντικά προβλήματα στη λειτουργία του δικτύου της εταιρείας στην περιοχή.

Πρακτικές οδηγίες προφύλαξης

1. Αποφεύγετε να κάνετε κλήσεις, όταν το σήμα είναι ασθενές (υπόγεια, ύπαιθρος κλπ). Επίσης μέσα από αυτοκίνητο που λειτουργεί σαν κλωβός ενέργειας. Μην ξεχνάτε ότι η ενέργεια που εκπέμπεται είναι πολύ μεγαλύτερη από τη συνήθη.
2. Χρησιμοποιείτε hands free ή Bluetooth που μειώνουν δραστικά την απευθείας επίδραση στον εγκέφαλο. Σε κάθε περίπτωση όμως το κινητό συνεχίζει να εκπέμπει ακτινοβολία επηρεάζοντας άλλα μέρη του σώματος. Το καλύτερο είναι η συσκευή να είναι μερικά εκατοστά μακρύτερα από το σώμα μας οπότε η ένταση μειώνεται δραστικά.
3. Αποφεύγετε τη χρήση κινητών στα παιδιά και τις εγκύους.
4. Μην μιλάτε με τις ώρες – προτιμήστε τα σταθερά τηλέφωνα, όπου αυτό είναι εφικτό. 

Συμπεράσματα

Είναι φανερό από τα παραπάνω ότι υπάρχουν επιπτώσεις από τη χρήση των κινητών, μόνο που είναι δύσκολο να προσδιοριστούν επακριβώς, γιατί είναι μακροχρόνιες και επίσης το σώμα μας δέχεται πληθώρα και άλλων ακτινοβολιών. Και δεν αναφερόμαστε μόνο στις θερμικές επιδράσεις αλλά και τις μη θερμικές βιολογικές επιπτώσεις στη φυσιολογία, βιοχημεία και βιορυθμούς του χρήστη, όπου δεν υπάρχουν διεθνή όρια. 

Σε ό,τι αφορά στην αξιοπιστία των ορίων ή των μετρήσεων θέλουμε να επισημάνουμε ότι ενδεχομένως τα διεθνή όρια πρέπει να αυστηροποιηθούν και να υπάρχουν δικλείδες για την αξιοπιστία των μετρήσεων. Και βέβαια ως ενεργοί πολίτες να ελέγχουμε τυχόν παρανομίες των εταιριών που επηρεάζουν άμεσα την υγεία μας. 

Όμως δεν πρέπει να δαιμονοποιούμε το ζήτημα και να αποφεύγουμε την εύκολη επιλογή του τύπου «δεν θέλω κεραία στη γειτονιά μου, αλλά οπουδήποτε αλλού», αφού, όπως προείπαμε, ως χρήστες είναι καλό να έχουμε κοντινή κεραία οπότε η απορροφούμενη ενέργεια είναι μικρότερη. Το πρόβλημα βέβαια υπάρχει και επιβαρύνει τους μη χρήστες. Το βασικό ερώτημα λοιπόν είναι: Είμαστε διατεθειμένοι να απαρνηθούμε τα κινητά μας; Και αν όχι, μπορούμε τουλάχιστον να περιορίσουμε τη χρήση τους;   

 

Γιώργος Βασιλακόπουλος

Φυσικός